Profilaktyka raka jelita grubego

Rak jelita grubego pozostaje drugą co do częstości przyczyną zgonów z powodu choroby nowotworowej. Dla przeciętnej osoby, bez dodatkowych czynników ryzyka, ryzyko zachorowania na raka jelita grubego w ciągu całego życia wynosi około 5%. U osób z obciążonym wywiadem rodzinnym ryzyko to jest dwukrotnie większe. Jak w przypadku każdego nowotworu, szansa wyleczenia jest największa we wczesnym stadium choroby. Niestety u około 25% chorych rozpoznanie stawia się za późno, już w momencie wystąpienia przerzutów.

Mimo znacznych postępów leczenia jedna trzecia chorych na raka jelita grubego umrze z powodu tej choroby. Jednym z najważniejszych czynników ryzyka raka jelita grubego jest wiek. 90% przypadków tej choroby wykrywa się u osób po 50. roku życia, chociaż może ona wystąpić także u osób bardzo młodych. Dlatego w każdym wieku zwracamy uwagę na tak zwane objawy alarmowe, wskazujące na konieczność szybkiej diagnostyki.

Polipy jelita grubego

Pacjenci często nie mają świadomości, że wczesny rak jelita grubego może nie dawać żadnych objawów. Zachęcani do badań profilaktycznych odpowiadają, że przecież czują się świetnie i nie mają problemów z jelitami. Zgłaszają się do lekarza zwykle w momencie wystąpienia krwawienia z odbytu lub znacznej utraty wagi, albo nieprawidłowych wyników badań krwi. Tymczasem około 30% osób po 50 roku życia ma w jelicie grubym zmiany przedrakowe czyli gruczolaki, zwane potocznie polipami.

Ogromna większość przypadków raka jelita grubego powstaje właśnie z takich polipów. Polipy najczęściej nie dają żadnych objawów. Część polipów nigdy nie przekształci się w raka, ale wiadomo, że wykonywanie badań w celu wykrycia i usunięcia polipów bardzo znacznie zmniejsza ryzyko zachorowania na nowotwór złośliwy jelita grubego.

W jaki sposób uchronić się przed rakiem?

W prewencji raka jelita grubego dużą rolę odgrywa prawidłowa dieta (bogata w warzywa i owoce, uboga w czerwone mięso). Wydaje się, że pewną niewielką rolę ochronną może odgrywać także spożycie mleka i nabiału. Wyraźnie mniejsze ryzyko zachorowania obserwuje się również u osób dbających o regularny wysiłek fizyczny. Mechanizm tego zjawiska nie jest znany i prawdopodobnie nie zależy wprost od samej masy ciała.

W celu zmniejszenia ryzyka inwazyjnego (złośliwego) nowotworu jelita zaleca się opisane powyżej badania przesiewowe, wykonywane w regularnych odstępach czasu począwszy od 50 roku życia u osób o przeciętnym ryzyku, lub od 40 roku życia u osób z obciążonym wywiadem rodzinnym (z jednym lub więcej krewnym pierwszego lub drugiego stopnia z rozpoznanym rakiem jelita grubego).

Najważniejsze jest jednak, by nie bać się szukać pomocy lekarskiej w sytuacji, gdy coś nas niepokoi. Wiele osób odwleka wizytę u lekarza z obawy przed rozpoznaniem choroby nowotworowej, tymczasem wczesne wykrycie nawet tak poważnej choroby, jaką jest rak jelita grubego, wiąże się z dużą szansą całkowitego wyleczenia.

Objawy alarmowe wskazujące na konieczność pilnej diagnostyki:

• Obecność krwi w stolcu
• Niezamierzona utrata wagi
• Niedokrwistość (anemia) z niedoborem żelaza
• Narastające bóle brzucha, często w nocy

Histopatologia raka jelita grubego

W jelicie grubym przeważają guzy o histologicznym typie gruczolakoraka cewkowego. Gdy komponenta guza zawiera komórki sygnetowate (rak sygnetowatokomórkowy) bądź utkanie drobnokomórkowe, rzadko spotykane, można spodziewać się gorszego rokowania.

Anatomicznie rak jelita grubego lokalizuje się: w odbytnicy (30–50%), esicy (15–20%), wstępnicy (14%), poprzecznicy (9%) i zstępnicy (6%); łącznie cała okrężnica przeważa nad odbytnicą

Ocena patologa preparatu musi umożliwiać określenie cech klasyfikacji TNM, zawierać informacje o inwazji naczyń krwionośnych i limfatycznych, a także pozwalać na ocenę doszczętności resekcji – cecha R (R0 wolny margines mikroskopowy, R1 wolny margines makroskopowo, mikroskopowo obecność komórek w linii cięcia chirurgicznego, R2 dodatnie marginesy makro i mikroskopowe).

Wskazane jest także umieszczenie informacji o stopniu złośliwości histologicznej nowotworu, wielkości marginesu radialnego oraz odsetku żywych komórek nowotworowych w guzie u chorych po przedoperacyjnej chemioterapii (ypTNM).

Objawy raka jelita grubego

We wczesnych stadiach choroby objawy nie występują, są skąpe bądź niespecyficzne: ból brzucha i wzdęcia, które mogą sugerować mniej groźne dolegliwości, kojarzone często z błędem dietetycznym, przyjmowanymi lekami, objawami ze strony dróg żółciowych czy wynikającymi z choroby wrzodowej.

Bywa również i tak, że rak jelita grubego przez długi czas nie daje żadnych objawów, a diagnoza stawiana jest przypadkowo podczas kontrolnej kolonoskopii. Chorzy objawowi zgłaszają różne dolegliwości w zależności od umiejscowienia guza pierwotnego: rakom prawej połowy okrężnicy najczęściej towarzyszy osłabienie ogólne, brak łaknienia, krew w stolcu (często utajona, nie objawowa), anemia bez innych objawów ze strony przewodu pokarmowego (okresowe spadki poziomów hemoglobiny), utrata masy ciała, rzadziej natomiast zmiana rytmu wypróżnień.

Chorzy z nowotworem w lewej części okrężnicy i odbytnicy częściej skarżą się na zaparcia (postępujący naciek komórek nowotworowych powoduje stopniową okluzję światła jelita i upośledzenie jego drożności), naprzemiennie z biegunkami, trudności z wypróżnieniem – stolce twarde, „ołówkowate”, wzdęcia, kurczowe bóle brzucha, postępujące objawy niedrożności. Nowotworom nisko zlokalizowanym (odbytnica) towarzyszy uczucie niepełnego wypróżnienia, naglące i bolesne parcia, świeża krew w stolcu.

Chorzy operowani z powodu raka jelita grubego w około 20% diagnozowani są w stadium rozsiewu. Nowotwór jelita grubego rozprzestrzenia się drogą krwionośną lub limfatyczną, a także przez ciągłość w obrębie jamy otrzewnej, zajmując sąsiednie narządy. Najczęstsze przerzuty raka jelita grubego występują w wątrobie, płucach (droga krwionośna), węzłach chłonnych, w obrębie jamy otrzewnej, a także ostatecznie w kościach i mózgu. Przerzutom towarzyszą objawy charakterystyczne dla zajętego narządu.

Ocena zaawansowania raka jelita grubego

W przypadku raka jelita grubego, pierwszym badaniem jest kolonoskopia – umożliwia ocenę całego jelita grubego, poza tym pozwala na usunięcie polipów i w przypadku istnienia guza, na pobranie materiału do badania histologicznego. Poza tym wykonuje się następujące badania obrazowe: USG, tomografię komputerową jamy brzusznej i miednicy (przerzuty do narządów miąższowych, powiększone węzły zaotrzewnowe i okolicy guza, wielkość guza, naciekanie – resekcyjność), RTG lub TK klatki piersiowej, EUS. Rezonans magnetyczny MR pozwala na ocenę głębokości nacieku nowotworowego w ścianie odbytnicy i określenie wskazań do radioterapii przedoperacyjnej, stąd w tym umiejscowieniu guza powinien być badaniem z wyboru.

W chorobie przerzutowej zakres badań obrazowych ustalany jest indywidualnie w zależności od sposobu leczenia. Badanie PET wykonuje się głównie u chorych z podejrzeniem przerzutów w badaniu TK (niejasny obraz i brak możliwości weryfikacji) oraz z przerzutami resekcyjnymi na podstawie badania TK, przed podjęciem decyzji o ich operacyjnym leczeniu.

U każdego chorego należy oznaczyć przedoperacyjne stężenie markera CEA – nie jest to badanie specyficzne, ale umożliwia monitorowanie chorego po leczeniu i w okresie odległym daje możliwość kontroli choroby (wznowa biochemiczna). Śródoperacyjna ocena obecności komórek nowotworu w płynie z jamy otrzewnej daje obraz inwazyjności procesu i ewentualnych wskazań do zastosowania chemioterapii pooperacyjnej.

Rozsiew nowotworu w jamie otrzewnej – naciek otrzewnej, obecność wszczepów otrzewnowych jest wskazaniem do zastosowania, po całkowitej cytoredukcji chemioterapii dootrzewnowej w hipertermii (HIPEC).

Autor: Tomasz Jastrzębski
źródło zdjęć - pixabay