Przyjmowanie leków przez pacjentów ze stomią

Leki, które przyjmujemy nie wędrują po połknięciu w magiczny sposób do miejsca, gdzie mają zadziałać. To, czy będą działać zależy od wielu czynników, m. in. od tego, jak ulegną wchłanianiu. U pacjentów ze zredukowaną długością jelit proces ten może przebiegać inaczej i istotnie wpływać na skuteczność leczenia.

Lek, który przyjmujemy doustnie musi przejść kilka etapów, żeby mógł zadziałać. Po pierwsze tzw. substancja czynna musi zostać uwolniona. Na ten etap bardzo duży wpływ będzie miała forma leku. Wchłanianie substancji półpłynnych (roztwory, żele) jest stosunkowo łatwe, w porównaniu do leków w substancji stałej, takich jak tabletka, kapsułka czy czopek. Leki w formie mocno sprasowanej będą uwalniać substancję czynną znacznie dłużej niż te o budowie mniej zbitej. Niektóre tabletki celowo są „konstruowane” tak, aby uwalnianie leku trwało długo. Także wielkość cząsteczek substancji czynnej ma wpływ na szybkość wchłaniania (te mniejsze, bardziej rozdrobnione łatwiej przechodzą przez błony biologiczne i szybciej dostają się do krwiobiegu).

Z jedzeniem czy bez?

Często spotykamy na ulotkach zalecenie „spożyć godzinę po posiłku” lub odwrotnie „w trakcie posiłku”: niektóre leki lepiej bowiem wchłaniają się w obecności jedzenia (np. witaminy rozpuszczalne w tłuszczach A, D, E, K najlepiej spożywać z bogatymi w tłuszcz pokarmami), tymczasem wchłanianie innych substancji może zostać przez jedzenie zakłócone (np. zawarte w sokach owocowych kwas cytrynowy może zakłócić wchłanianie niektórych antybiotyków, a garbniki w kawie czy herbacie wchłanianie preparatów zawierających m.in. żelazo). Z kolei sok z grejpfruta to silny inhibitor, hamujący aktywność CYP3A4, jednego z enzymów wątrobowych, odpowiedzialnego za metabolizm wielu leków: zaburzenie jego funkcjonowania może powodować nadmierny wzrost stężenia danej substancji w organizmie i groźbę przedawkowania leku.

Są leki, które wchłaniają się przez śluzówkę już w jamie ustnej. Jednak większość z nich wchłania się w dalszych częściach przewodu pokarmowego. Po wchłonięciu substancje czynne transportowane są za pośrednictwem krwi do tkanek. Ich stężenie w danej tkance będzie zależało w dużym stopniu od ukrwienia tkanki (więcej substancji czynnej znajdzie się w miejscach lepiej ukrwionych takich jak serce, mózg czy płuca, mniej w gorzej ukrwionych tkance tłuszczowej czy układzie kostnym), ale także od właściwości substancji, stopnia związania z białkami krwi itd. Substancje czynne ulegają biotransformacji – ten proces zwany metabolizmem zachodzi głównie w wątrobie, ale także w przewodzie pokarmowym, płucach, nerkach czy skórze. Pozostałości leków są wydalane: przez nerki wraz z moczem, poprzez płuca z wydychanym powietrzem, z kałem, śliną czy potem. Mogą także przedostawać się do mleka karmiącej matki (i dalej do organizmu dziecka), z uwagi na to podczas karmienia piersią należy unikać m.in. leków przeciwbólowych zawierających np. naproksen i kwas acetylosalicylowy. Zmetabolizowane leki mogą być też wydzielane wraz z żółcią ponownie do przewodu pokarmowego: mechanizm ten może przedłużyć działanie niektórych leków.

Wchłanianie ze stomią

U niektórych pacjentów ze stomią zaburzony może być jeden z wymienionych wcześniej etapów – wchłanianie leku. Leki mogą być co prawda wchłaniane w całym przewodzie pokarmowym, ale zdecydowanie największą rolę w ich absorpcji odgrywa początkowy odcinek jelita cienkiego. Ta część przewodu pokarmowego ma dużą powierzchnię dzięki kosmkom jelitowym, stosunkowo duży przepływ krwi sprzyja wchłanianiu, panuje tu też optymalne pH dla wchłaniania większości leków.

Jelito grube, kolejny odcinek przewodu pokarmowego, odgrywa niewielką rolę we wchłanianiu leków. Nieliczne leki, które w znacznym stopniu wchłaniają się w jelicie grubym, to niektóre formy leków o przedłużonym uwalnianiu i leki, które działają przede wszystkim w jelicie grubym.

W większości przypadków sama obecność stomii nie jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na wchłanianie leków. Kluczowe znaczenia ma natomiast długość pozostałego jelita cienkiego, a dokładniej powierzchnia jego błony śluzowej. Skrócenie jelita może mieć wpływ na stężenie leku we krwi (tzw. biodostępność) i to jak szybko i w jakim stężeniu dociera do miejsca działania. Określenie długości pozostałego odcinka jelita jest więc bardzo istotną informacją dla lekarza. Innym ważnym czynnikiem jest to, w jakim stanie jest błona śluzowa pozostałego odcinka jelita. Leki lepiej wchłaniają się u pacjentów z zachowaną zastawką krętniczo-kątniczą (czyli miejscem, w którym jelito cienkie przechodzi w jelito grube) i z zachowanym jelitem grubym. Pacjenci z ileostomią są więc znacznie bardziej narażeni na problemy z wchłanianiem leków niż pacjenci z kolostomią.

Brak działania leczniczego konkretnego leku u pacjentów ze stomią nie musi jednak koniecznie oznaczać, że lek należy zmienić albo odstawić. Przyczyną mogą być problemy z wchłanianiem, które można przynajmniej częściowo przezwyciężyć. Często możliwe jest przyjmowanie innej formy leku. Ogólna reguła jest taka, że pacjenci z ileostomią powinni przyjmować raczej formy leków, które szybko ulegają rozpuszczeniu i wchłanianiu. Leki w postaci płynnej (np. syropy zamiast tabletek), kapsułek żelatynowych czy niepowlekanych tabletek są zazwyczaj lepiej wchłaniane niż inne doustne formy leków. Niewskazane są tabletki o przedłużonym uwalnianiu albo tabletki dojelitowe. Tabletki o przedłużonym działaniu są specjalnie stworzone w taki sposób, aby uwalniały substancję czynną powoli i w małym stężeniu. Z kolei tabletki dojelitowe są pokryte powłoczką, która ma zapobiegać podrażnieniu błony śluzowej żołądka. Obie te formy leków mogą powodować, że u stomików lek nie wchłonie się w wystarczającym stopniu. Zaleca się obserwowanie, czy w worku stomijnym nie pojawiają się nierozpuszczone tabletki. Może to oznaczać, że lek nie uwolnił się i nie wchłonął się. Innym sposobem jest próba rozpuszczenia tabletki w szklance z wodą. Jeśli nie rozpuści się w ciągu ok. pół godziny, istnieje duże prawdopodobieństwo, że nie wchłonie się prawidłowo u osoby z ileostomią. Ważne jest też aby, w miarę możliwości monitorować działanie leku.

Bardzo ostrożnie należy stosować środki o działaniu przeczyszczającym, zwłaszcza u osób z ileostomią. Należy też uważać z lekami, które mają takie działanie uboczne, np. niektóre leki przeciwdepresyjne. W przypadku niektórych leków może okazać się konieczne stosowanie innych form leków. Na przykład witamina B12 wchłania się głównie w jelicie grubym, więc u stomików często stosuje się zastrzyki zamiast tabletek zawierających witaminę B12. U kobiet z ileostomią może być też wskazane stosowanie terapii antykoncepcyjnej w formie zastrzyków lub plastrów.

Podsumowując, zawsze skonsultuj się z lekarzem albo farmaceutą przed rozpoczęciem przyjmowania nowych leków, suplementów diety czy nawet produktów ziołowych. Upewnij się, że Twój farmaceuta wie, że jesteś stomikiem. Obserwuj, czy przyjmowane tabletki nie pojawiają się w worku stomijnym.

Autor: Michał Fiedorowicz
źródło zdjęć - pixabay