Badania endoskopowe. Przygotowanie

W dzisiejszych czasach w medycynie obserwujemy intensywny rozwój diagnostyki chorób dotykających ludzi w ich życiu. Obecnie badania endoskopowe stają się coraz powszechniejsze i lepiej tolerowane przez pacjentów, dając jednocześnie nieocenione informacje o procesach zachodzących we wnętrzu naszego ciała nie naruszając jego integralności.

Przykładami takich procedur są gastroskopia służąca do oceny górnego odcinka przewodu pokarmowego, oraz kolonoskopia wraz z różnymi jej wariantami (sigmoidoskopia, rektoskopia) pozwalająca na badanie jelita grubego.

Badanie gastroskopowe było stosowane już od XIX wieku. Pierwsi pacjenci oceniani byli za pomocą przyrządu, na który składała się sztywna metalowa rura ze źródłem światła na jej końcu. Jak łatwo się domyśleć procedura ta była wybitnie nieprzyjemna dla pacjenta oraz wiązała się z dużym ryzykiem powikłań, takich jak perforacja gardła. Dopiero w latach 50-tych XX wieku wynaleziono stosowane obecnie giętkie endoskopy. Jako przekaźniki światła i obrazu zastosowano w nich światłowody, które dzięki swym plastycznym właściwościom umożliwiają dostosowywanie się wygięcia fiberoskopu do krzywizn występujących w naszym przewodzie pokarmowym. Ocena błon śluzowych odbywa się na podstawie cyfrowego obrazu, wyświetlanego na ekranie, który ogląda lekarz wykonujący badanie.

Endoskopy posiadają również kanały, jeden służący do odsysania treści pokarmowej (oczyszczania pola objętego badaniem), drugi pozwalający na rozdmuchiwanie poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego powietrzem, oraz trzeci do którego można wprowadzać kleszcze bądź pętlę dające możliwość pobierania wycinków ze zmian oraz koagulacji krwawiących miejsc.

Gastroskopia staje się coraz szerzej dostępna dla pacjentów. Objawy takie jak: ból w górnej części jamy brzusznej, nudności i wymioty (zwłaszcza z domieszką krwi), trudności w połykaniu, uczucie pieczenia za mostkiem, cofania się pokarmu, czy znaczna utrata masy ciała w krótkim odstępie czasu powinny skłonić nas do poddania się badaniu endospokowemu, które pozwoli na określenie przyczyny naszych dolegliwości, bądź wykluczy obecność ich źródła w obrębie błon śluzowych przełyku, żołądka i dwunastnicy.

Przygotowanie do badania jest ważne aby zapewnić jak najlepszy efekt diagnostyczny, jak również najwyższy stopień bezpieczeństwa podczas przeprowadzanego zabiegu. Pacjent powinien zostać poinformowany o szeregu czynności, które to umożliwią. Osoba badana na 6 godzin przed badaniem nie może spożywać pokarmów ani pić płynów, palić papierosów czy żuć gumy. Zapewni to optymalne warunki do wykonania procedury. Przewlekle leczeni pacjenci z niedoborami odporności w przebiegu leczenia immunosupresyjnego bądź choroby zmniejszającej zdolności obronne organizmu mogą wymagać okołooperacyjnej profilaktyki antybiotykowej. Należy usunąć z ust protezy zębowe jeżeli są u chorego obecne. Leki które pacjent pobiera przewlekle (ze względu na chorobę nadciśnieniową, cukrzycę, zaburzenia syntezy hormonów tarczycy i inne) należy zaaplikować zgodnie z wcześniejszymi zaleceniami ich stosowania. Wyjątkiem jest przyjmowanie doustnych antykoagulantów (środków przeciwkrzepliwych np. Warfin). Jeżeli osoba badana zażywa takie preparaty jedynie profilaktycznie, to należy odstawić je na 5 dni przed badaniem, natomiast leki nowej generacji jak na przykład Xarelto 24 godziny przed zabiegiem. Jeśli z kolei leki tego typu zalecone są przez lekarza, u chorych mających w wywiadzie ciężkie schorzenia układu naczyniowo-sercowego – mam tu na myśli przebyty zawał, implantację stentu do naczyń, czy udar niedokrwienny – odstawienie stosowanego preparatu wiąże sie najczęściej z zastosowaniem heparyn drobnocząsteczkowych i musi być przeprowadzane pod nadzorem lekarza.

Przerwanie terapii lekami przeciwkrzepliwymi jest szczególnie istotne, gdy pojawia sie konieczność pobrania wycinka, lub też usunięcia ewentualnych polipów które wiążą się z ryzykiem krwawienia. Ostatnią kwestią jest pisemna zgoda chorego na zabieg – niezbędna do jego wykonania.

Podczas wykonywania procedury osoba badana jest całkowicie przytomna. Aby zmniejszyć nieprzyjemne doznania wynikające z wprowadzania endoskopu do przełyku lekarz stosuje lek znieczulający w sprayu zmniejszając lub znosząc w ten sposób odruch wymiotny.

Zachowanie odpowiedniego rytmu oddychania (spokojny, głęboki), umożliwia dokładniejszą ocenę e n d o s k o p i ś c i e oraz pozwala na łatwiejsze zniesienie wszelkich n i e d o g o d n o ś c i pacjentowi. Osoba badana układana jest na lewym boku. Dodatkowo, aby chronić uzębienie oraz endoskop, zakładany jest ustnik. Badanie trwa stosunkowo krótko, od 10 – 30 minut, zależnie od umiejętności i doświadczenia endoskopisty jak również warunków panujących w przewodzie pokarmowym.

Sytuacja jest nieco bardziej skomplikowana jeżeli chodzi o kolonoskopię. Podobnie do wcześniej opisanego zabiegu również tutaj wprowadzamy do przewodu pokarmowego giętki wziernik, zakończony kamerą, tym razem jednak przez odbyt. Zasada działania jest bliźniaczo podobna, inne są jednak warunki od tych panujących w górnym odcinku przewodu pokarmowego. Kolonoskopię można również podzielić na diagnostyczną – kiedy naszym celem jest jedynie wizualna ocena śluzówki okrężnicy oraz końcowego odcinka jelita krętego, oraz terapeutyczną podczas której możliwa jest resekcja zmian, pobieranie wycinków, poszerzanie jelita, koagulacja miejsc krwawiących, czy usuwanie ciał obcych. Dzięki tak szerokiemu zastosowaniu pozwala ona często, podobnie jak gastroskopia, na uniknięcie zabiegu operacyjnego z otwarciem jamy brzusznej przy minimalnej ingerencji w ludzkie ciało.

Ważnym wydaje się pytanie: Kiedy powinienem/ mój lekarz powinien, poszerzyć diagnostykę o badania endoskopowe jelita grubego? Stany takie jak zmiany rytmu wypróżnień, krwawienie z odbytu, pojawienie się krwi w stolcu, ból umiejscowiony w podbrzuszu, obecność polipów jelita grubego są wskazaniem uprawniającym do poddania się temu badaniu. Dodatkowo w Polsce istnieje Program Badań Przesiewowych dla wczesnego wykrywania raka jelita grubego (PBP), który jest zadaniem Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotoworwych. Inicjatywa ta pozwala na darmowe przesiewowe badanie kolonoskopowe kobiet i mężczyzn w wieku 55-64 lat, celem którego jest wykrycie wczesnych, potencjalnie groźnych, lecz wciąż wyleczalnych zmian toczących się w obrębie jelita grubego. Kryteria wyłączające pacjenta z programu badań przesiewowych to świeży zawał serca, ciężka niewydolność oddechowa oraz ostra choroba zapalna jelit. Ponadto z badania przesiewowego dyskwalifikowane są osoby, które miały wykonane badanie kolonoskopowe w ciągu ostatnich 10 lat.

Niezmiernie ważnym jest przygotowanie pacjenta do zabiegu. Treści kałowe, naturalnie zalegające w jelicie grubym, skutecznie uniemożliwiają miarodajną ocenę jego błony śluzowej. Dzień przed planowanym badaniem pacjent może zjeść lekkostrawne, ubogoresztkowe śniadanie, np. bułkę lub kromkę chleba z masłem, z serem, jajkiem na twardo, plastrem wędliny oraz popić dowolną ilością herbaty, kawy bez fusów, klarownego soku czy po prostu wody mineralnej. Około godziny 13.00-15.00 można spożyć zupę lub krem, po godzinie 15.00 nie można jeść żadnych posiłków. Dozwolone jest picie klarownych płynów, oraz ssanie landrynek. W dzień planowanego zabiegu bezwzględnie nie wolno spożywać pokarmów, do 2 godzin przed procedurą można pić klarowne płyny. Ważnym jest również odstawienie przez osobę badaną preparatów żelaza, jeżeli takie stosuje na 4 dni przed badaniem.

Należy poinformować lekarza prowadzącego o stosowaniu wszelkich innych leków, ze szczególnym uwzględnieniem preparatów zaburzających krzepnięcie krwi (np. Aspiryna, Warfin, Xarelto) i w zależności od powodu ich przyjmowania zmodyfikować leczenie w okresie około zabiegowym pod nadzorem lekarskim – o czym była mowa w pierwszej części artykułu dotyczącej gastroskopii. Podobnie jak w badaniu gastroskopowym u osób z obniżoną odpornością może zostać zlecona osłonowa antybiotykoterapia.

Bardzo istotnym elementem przygotowania do kolonoskopii jest wspomaganie naturalnego procesu oczyszczania jelit z obecnej tam treści. Zaleca się zastosowanie dzień przed planowaną procedurą płynów przeczyszczających (np. Citra Fleet, Fortrans) które zapewnią odpowiednie warunki do przeprowadzenia badania. Ponadto u pacjentów z tendencją do zaparć pomocne jest przejście na treść płynną 3 dni przed planowaną endoskopią. W niektórych ośrodkach zalecane jest ponadto wykonanie dwóch lewatyw – jednej wieczorem dnia poprzedzającego badanie, oraz drugiej rano w dniu kolonoskopii. Tak przygotowane jelita zapewniają maksymalnie dobrą ich ocenę endoskopiście oraz skracają czas badania dlatego ważnym jest aby z należytą uwagą stosować się do zaleceń lekarskich. Pamiętać należy, że pacjenci szczególnie narażeni na restrykcje płynowe (np. osoby z chorobami nerek) powinny przeprowadzać przygotowanie do badania po konsultacji z lekarzem, w niektórych sytuacjach wymagany jest pobyt w szpitalu. Ostatnią wymaganą czynnością jest świadoma pisemna zgoda pacjenta na zabieg.

Kolonoskopię wykonuje się w pozycji leżącej na boku. Podczas badania do światła jelita poprzez wziernik wprowadzane jest powietrze celem rozszerzenia jego pętli dla lepszej oceny oraz łatwiejszego manewrowania. Zabieg najlepiej wykonywać w znieczuleniu ogólnym, niektóre ośrodki natomiast preferują sedację podczas której utrzymany jest kontakt z pacjentem, jednakże ból odczuwany przy zachowanej świadomości, spowodowany badaniem może prowadzić do odruchowego obkurczania ścian jelita co utrudnia ich ocenę. Czas badania waha się zazwyczaj od 10 do 30 minut co jest zależne od doświadczenia endoskopisty, celu wykonania kolonoskopii (diagnostyczna/terapeutyczna), oraz przede wszystkim przygotowania pacjenta do badania.

Endoskopia pozwala na dokładną i obiektywną diagnostykę schorzeń przebiegających w obrębie przewodu pokarmowego. W niektórych przypadkach daje również możliwość ich leczenia metodą która jest minimalnie inwazyjna a co za tym idzie korzystna dla osoby poddającej się badaniu / terapii. Ważne jest natomiast zrozumienie, iż efekty pracy lekarza w tym zakresie są zależne nie tylko od jego umiejętności i doświadczenia, ale również w znacznym stopniu od świadomości i wiedzy pacjenta który bierze czynny udział w procesie diagnostyczno-leczniczym. Pozwala to na optymalne przygotowanie się do wykonywanej endoskopii, a co za tym idzie stworzenie jak najlepszych warunków do przeprowadzenia zabiegu przy obustronnych korzyściach z tego wynikających.

 

Autorzy: Tomasz Banasiewicz, Mateusz Biczysko
źródło zdjęć - pixabay