Kikut odbytnicy - czym jest i w jakich okolicznościach pozostaje - mimo wyłonionej stomii

Wiele razy w kontekście operacji wyłonienia stomii wybrzmiewa sformułowanie: „kikut odbytnicy” - najczęściej w sytuacji, gdy nie zostaje usunięty podczas operacji wyłonienia stomii.

Czym zatem jest kikut odbytnicy i dlaczego nie zawsze jest usuwany?

Mówiąc najprościej, kikut odbytnicy to fragment odbytnicy, który pozostaje w organizmie pacjenta, po wykonanej resekcji (po usunięciu) jelita grubego. Długość samej odbytnicy to około 12-18 cm, natomiast długość pozostawionego kikuta zależy od rodzaju operacji i decyzji chirurga.

W jakiej sytuacji dochodzi do pozostawienia kikuta odbytnicy?

Z reguły kikut nie zostaje usunięty wraz z jelitem, gdy mimo wyłonienia stomii istnieje szansa ponownego scalenia (zespolenia) układu pokarmowego i zamknięcia wyłanianej czasowo stomii. Dzieje się tak w przypadku chorób takich jak nowotwory jelita grubego, nieswoiste zapalenia jelit (np. choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego) oraz w przypadkach poważnych urazów.

Przyszła rola zachowanego kikuta jest niebywale ważna. Dzięki niemu stomik może mieć szansę na powrót do naturalnej metody wypróżniania się. Niestety zachowanie kikuta w celu późniejszej rekonstrukcji przewodu pokarmowego (zespolenia) wiąże się też z pewnym ryzykiem. A mianowicie, w przypadku niektórych chorób (np. zapalnych, WZJG, Ch. L-C) pozostawiony kikut odbytnicy może być źródłem problemów zdrowotnych, takich jak przetoki, zapalenia lub bóle.

Kikut odbytu wymaga zwiększonej uwagi i dbałości.

Warto więc pamiętać o tym, by nie zapominać o regularnych kontrolach lekarskich. Są one kluczowe, szczególnie jeśli pacjent cierpiał na choroby nowotworowe lub zapalne.

Dodatkowo, w przypadku wyłonionej stomii, kikut odbytnicy może wymagać czasem oczyszczania lub leczenia, np. w przypadku pojawienia się stanów zapalnych.

Zdarza się, że pacjenci odczuwają dyskomfort w tej okolicy i fakt ten zawsze należy skonsultować z lekarzem. To bardzo ważne, ponieważ by możliwe było zamknięcie stomii i odtworzenie ciągłości przewodu pokarmowego, kikut odbytnicy musi być funkcjonalny i zdolny do podjęcia pracy.

Jak wygląda rola kikuta odbytnicy po ponownym połączeniu go z pozostałą częścią układu pokarmowego?

Kikut po zamknięciu stomii i zespoleniu układu pokarmowego jest magazynem tymczasowym dla treści jelitowej - zanim zostanie ona wydalona na zewnątrz. Im dłuższy kikut, tym większa jego pojemność magazynowa. Analogicznie - bardzo krótki kikut ma ograniczone zdolności magazynowania. Długość pozostawionego kikuta zależy od rozległości zmian chorobowych jelita w tym obszarze i decyzji lekarza, oceniającego podczas operacji stan odbytnicy i możliwość zachowania jej fragmentu.

Ważne jest również, by mięśnie zwieraczy odbytu zostały nie tylko zachowane ale też, by były sprawne z uwagi na fakt, że pozostawiony kikut pełni ważną rolę w kontrolowaniu wydalania treści.

Warto zaznaczyć, że komfort życia pacjenta po zespoleniu zależy w dużej mierze od jakości i stanu błony śluzowej kikuta odbytnicy. Jeśli jest zdrowa, zdolność do pełnienia funkcji magazynowej i wydalniczej jest wyższa. Analogicznie zapalenia, przetoki lub inne patologie mogą znacznie utrudniać jego pracę, dlatego tak ważne jest, by reagować przy każdym problemie zlokalizowanym w tym miejscu i konsultować go z lekarzem, bez odkładania tematu na później.

A co, gdy kikut nie jest w dobrej kondycji?

To, że kikut odbytnicy nie jest w dobrej kondycji, wyczuwalne jest dla stomika niemal natychmiast.

Jeśli resekcja jelita związana była z toczącą się w organizmie chorobą zapalną, taką jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego lub choroba Leśniowskiego-Crohna, istnieje duże ryzyko, że w pozostawionym kikucie dojdzie do wznowienia się choroby. Odczuwalne objawy takiego stanu rzeczy są nie tylko bardzo niekomfortowe i wiążą się z bólem, ale także są bardzo groźne dla zdrowia. Przy ich wystąpieniu konieczna jest wizyta u lekarza, by znów wygasić chorobę.

Najważniejsze – by z decyzją tą nie czekać, bez względu na powód pogorszenia się samopoczucia.

Jak wyglądają dolegliwości związane z kikutem odbytnicy?

Spektrum jest bardzo rozległe i należą do niego:

zapalenie kikuta odbytnicy
Zwykle dotyczy pacjentów z chorobami zapalnymi jelit, takimi jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Może być spowodowane przez przewlekły stan zapalny lub infekcję.
Kiedy należy udać się do lekarza? W przypadku zaobserwowania:
- bólu w okolicy miednicy lub odbytu.
- krwawienia z odbytu
- zwiększonej częstotliwości oddawania stolca (jeśli kikut jest już połączony z odbytem).
- uczucia niepełnego wypróżnienia lub parcia na stolec.
ropnie lub przetoki
Mają związek z infekcjami w okolicy kikuta, które mogą prowadzić do gromadzenia się ropy lub powstania nieprawidłowych połączeń między jelitem a innymi narządami.
Kiedy należy udać się do lekarza? W przypadku zaobserwowania:
- gorączki i złego samopoczucia.
- bólu w podbrzuszu lub w okolicy odbytu.
- wycieków ropnych z przetoki (jeśli jest obecna).
- uczucia obrzęku w okolicy miednicy.
niedrożność lub zwężenie kikuta
Pojawiają się, gdy dochodzi do bliznowacenia lub zmian anatomicznych po zabiegu.
Kiedy należy udać się do lekarza? W przypadku, gdy pojawią się:
- trudności z oddawaniem stolca (jeśli kikut jest czynny i w wyniku zespolenia połączony z jelitem).
- uczucie pełności w podbrzuszu.
- wzdęcia i ból brzucha.
- nudności lub wymioty (w ciężkich przypadkach).
- rak kikuta odbytnicy
Bywa konsekwencją (choć zdecydowanie nie jest to normą) aktywnego i/lub długotrwałego przebiegu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.
Kiedy należy udać się do lekarza? W przypadku zaobserwowania:
- krwawienia z odbytu.
- niewyjaśnionego bólu w miednicy.
- utraty masy ciała i osłabienia.
- przewlekłego parcia na stolec lub pojawienia się wydzieliny śluzowej o niepokojącym wyglądzie. Przy czym, należy pamiętać, że funkcjonująca błona śluzowa kikuta nadal produkuje śluz, nawet jeśli nie ma pasażu treści jelitowej. Ważne jednak, by nie było to związane z innymi niepokojącymi objawami.

Kiedy należy udać się do lekarza? W przypadku:

dyskomfortu związanego z koniecznością częstego oczyszczania odbytu.
ciągłego uczucia wilgotności lub swędzenia w okolicy odbytu.
odczuwania parcia, które może być mylnie interpretowane jako potrzeba wypróżnienia
zmiany wyglądu i konsystencji śluzu.

Czy tych komplikacji da się uniknąć?

Często tak, a w wielu przypadkach można zmniejszyć ich pole działania. Jak?

przez regularne badania kontrolne, zwłaszcza u osób z historią chorób zapalnych jelit.
przez zdrową dietę wspierającą funkcjonowanie jelit.
przez dbałość o higienę okolic odbytu, szczególnie w przypadku śluzowego wydzielania.
przez unikanie palenia i alkoholu, które mogą zaostrzać stan zapalny.

Kiedy śluz pojawiający się w kikucie to coś, co nie powinno niepokoić. Jednak, co warto podkreślić, ilość wydzieliny, jaką się wydala, oraz jej konsystencja i kolor to temat bardzo indywidualny i dlatego zaleca się codzienną samoobserwację i reagowanie na wszelkie zmiany odczuwalne, jako „niepokojące i dziwne”.

Przyjmuje się, zatem że śluz wydzielany przez kikut odbytnicy jest zwykle zjawiskiem naturalnym i nie stanowi powodu do niepokoju, tylko wtedy, jeśli jest przezroczysty lub biały i nie ma domieszek krwi czy innych zmian.

Analogicznie, wydalanie śluzu, stanowiące powód do uzasadnionej czujności to takie, które pacjent/stomik odnotowuje codziennie bądź kilka razy dziennie. Zwłaszcza, gdy towarzyszy temu zjawisku ból, świąd lub krew.

Jak sobie doraźnie pomóc, gdy boli i niepokoi?

Raz jeszcze powtórzyć należy, że każde odstępstwo od normy w temacie funkcjonowania kikuta powinno zostać zgłoszone lekarzowi.

Doraźnie przy intensywnych odczuciach bólowych ulgę przynieść mogą:

Farmakologiczne środki przeciwbólowe:
Uwaga! Nie należy stosować ich na własną rękę – warto skonsultować temat z farmaceutą bądź (chociażby telefonicznie) z lekarzem. Środki, jakie rekomenduje się w tej sytuacji to:
środki przeciwbólowe stosowane przy umiarkowanych bólach; niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) oraz leki przeciwskurczowe
Ciepłe okłady lub kąpiele:
Ciepłe kąpiele nasiadowe z dodatkiem rumianku, nadmanganianu potasu (słabego roztworu) lub soli Epsom mogą pomóc złagodzić ból i zmniejszyć napięcie w okolicy odbytnicy. Podobnie zadziałać może ciepły termofor: Umieszczony na dolnej części brzucha może przynieść ulgę, jeśli ból pochodzi z napięcia mięśniowego.
Zastosowanie żeli i maści:
Żele łagodzące na bazie lidokainy pomagają znieczulić miejscowo i zmniejszyć dyskomfort. Pomóc mogą również maści przeciwzapalne: Maść z hydrokortyzonem lub innym sterydem (stosowana zgodnie z zaleceniami lekarza), może pomóc zmniejszyć stan zapalny.
I w tym wypadku również warto zasięgnąć opinii lekarza, która maść w danym przypadku będzie najskuteczniejsza.
Zmiana pozycji i odpoczynek:
Gdy boli, warto położyć się na boku. Taka pozycja zmniejsza nacisk na okolice kikuta odbytnicy.
Warto również unikać długotrwałego siedzenia: Zwłaszcza na twardych powierzchniach, które mogą wywoływać dyskomfort.
Modyfikacja diety:
Warto postawić na dietę lekkostrawną i świadomie unikać ciężkostrawnych potraw, które mogą zwiększyć produkcję śluzu w kikucie odbytnicy lub wywoływać wzdęcia.
Bezwzględnie pamiętać należy również o regularnym nawadnianiu się. Picie dużej ilości wody może pomóc zredukować zaparcia i związany z nimi dyskomfort.
Unikanie podrażnień
Tak jak uważnie należy dbać o bliznę w okolicy usuniętego odbytu, tak o sam odbyt, gdy zachowany jest kikut – również. Oznacza to unikania intensywnego pocierania lub stosowania drażniących kosmetyków w okolicy odbytu.
Warto też zrezygnować z bielizny dopasowanej i powodującej tarcie i dyskomfort w tym strategicznym miejscu.

Jesteś swoim pierwszym opiekunem

To Ty, drogi Stomiku, wiesz pierwszy, gdy dzieje się coś dziwnego i niepokojącego. Nie czekaj, aż problem się rozwinie i jeszcze mocniej wpłynie na Twoje samopoczucie i zdrowie. Reaguj. Dowiaduj się. Pytaj. Zapraszamy do kontaktu.

Wcale nie musisz zostać sam z tym problemem. Zwłaszcza, że chodzi o Twoje zdrowie.

Tekst: Iza Janaczek
Foto: Fundacja STOMAlife i pexels