Skryning raka jelita grubego

Autor: Tomasz Jastrzębski

 

Badanie przesiewowe stanowią zasadniczą metodę profilaktyki nowotworowej w przypadku wielu nowotworów (rak piersi, rak szyjki macicy, rak jelita grubego). Celem badań profilaktycznych jest wykrywanie i leczenie gruczolaków oraz wykrycie raka jelita grubego
we wczesnych stadiach zaawansowania, gdy dostępne procedury chirurgiczne, jak i onkologiczne leczenie uzupełniające są w pełni skuteczne i dają duże prawdopodobieństwo pełnego wyleczenia.

Standardowy protokół badania przesiewowego:

• badanie kału na krew utajoną, co 12 miesięcy: 2 próbki z 3 kolejnych stolców (wynik pozytywny 1 na 6 jest wskazaniem do kolonoskopii);
• kolonoskopia co 10 lat od 50 roku życia.

Badaniom przesiewowym powinna poddać się każda osoba po osiągnięciu 50. roku życia. Nawet bez obciążającego wywiadu rodzinnego. Gdy w wywiadzie rodzinnym chory zgłasza: jeden przypadek raka jelita grubego u krewnego 1 stopnia ≥ 60 roku życia – obowiązuje
nadal standardowy protokół badania przesiewowego, ale począwszy od 40 roku życia. Gdy w rodzinie zanotowano raka jelita grubego u dwóch lub więcej krewnych 1 stopnia z rozpoznanym ≥ 60 roku życia lub jeden przypadek u krewnego 1. stopnia z rozpoznanym
rakiem jelita grubego poniżej 60 roku życia – obowiązuje nadal standardowy protokół badania przesiewowego od 40. roku życia lub 10 lat wcześniej niż postawienie diagnozy raka jelita grubego u najmłodszego krewnego.

U pacjentów z dodatnim wywiadem w kierunku HNPCC – począwszy od 20-25 roku życia zaleca się wykonywanie pełnej kolonoskopii (z jednoczasowym usunięciem polipów) co 1–2 lata, ponadto od 30. roku życia kontrolne gastroskopie co 2 lata, u kobiet dodatkowo
coroczne badania przesiewowe pod kątem raka trzonu macicy (biopsja aspiracyjna endometrium, przezpochwowe badanie USG), począwszy od 25–35 roku życia.

U pacjentów z dodatnim wywiadem w kierunku FAP – zaleca się badanie genetyczne i kolonoskopię co 12 miesięcy od 12-15 roku życia.

W przypadku postawionej diagnozy idiopatycznych zapaleń jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna) zaleca się kontrolną kolonoskopię (z losowym pobraniem wycinków) co 1–2 lata. Badanie należy rozpocząć po 8 latach trwania
choroby przy pancolitis (zmiany dotyczą całego jelita grubego) lub po 15 latach, jeżeli schorzenie dotyczy jedynie lewej połowy okrężnicy.

Kolonoskopia – badanie w profilaktyce raka jelita grubego i endoskopowe usuwanie polipów

Wykrywanie i usunięcie polipów jelita grubego umożliwia badanie endoskopowe, czyli kolonoskopia. Polega ono na wprowadzeniu do jelita giętkiego wziernika zwanego endoskopem, zaopatrzonego w źródło światła. W czasie badania ogląda się błonę śluzową całego
jelita grubego. Większość polipów można usunąć w czasie badania endoskopowego za pomocą specjalnych narzędzi wprowadzanych przez kanał endoskopu. Usuwanie polipów jest dla pacjenta nieodczuwalne. Zabieg wiąże się z niewielkim ryzykiem krwawienia,
które zwykle ustępuje samoistnie bez konieczności dalszych interwencji.

Bardzo rzadko zdarza się, że wykryte w czasie badania polipy są zbyt duże do usunięcia endoskopowego i wymagają zabiegu operacyjnego. Zdarza się czasami, że po zbadaniu pod mikroskopem usuniętego polipa otrzymujemy informację, że było w nim obecne ognisko
wczesnego raka. W zależności od sytuacji pacjent może wymagać jeszcze leczenia uzupełniającego, ale w części przypadków już sama kolonoskopia z usunięciem polipa jest wystarczająca do wyleczenia.

Jeżeli kolonoskopia nie wykaże obecności polipów, kolejne badanie profilaktyczne jest zalecane po upływie dziesięciu lat, o ile rzecz jasna nie wystąpią inne powody wykonania badania. W razie stwierdzenia polipów czas badania kontrolnego ustala się na
podstawie ich liczby, wielkości oraz obrazu mikroskopowego.

Badanie kału na obecność krwi utajonej (krew utajona w stolcu)

U osób, które z różnych przyczyn nie decydują się na kolonoskopię istnieje możliwość zastosowania innych metod wczesnej diagnostyki. Jedną z tych metod jest badanie stolca w kierunku obecności krwi utajonej. Badanie to powinno się wykonywać co roku. Zazwyczaj
nie wykrywa ono polipów, które w większości przypadków nie krwawią, ale może wykryć obecność raka jeszcze przed wystąpieniem dolegliwości. Dzieje się tak dlatego, że w początkowym stadium rak jelita grubego powoduje krwawienia niewykrywalne gołym
okiem. Badanie stolca metodami chemicznymi pozwala na stwierdzenie obecności nawet niewielkiej ilości krwi. Dodatni wynik badania wymaga dalszej diagnostyki, tzn. wykonania kolonoskopii.

Kolonoskopia wirtualna (kolonografia TK)

Stosunkowo niedawno pojawiła się możliwość wykonywania tak zwanej kolonoskopii wirtualnej, czyli badania jelita grubego metodą tomografii komputerowej. Badanie wiąże się z ekspozycją na promieniowanie rentgenowskie, ale dla części pacjentów może być alternatywą
dla kolonoskopii klasycznej ze względu na mniejszy dyskomfort. Przed badaniem wymagane jest oczyszczenie jelita podobnie jak przed kolonoskopią. W czasie badania konieczne jest podanie do jelita pewnej ilości powietrza, tak zwana insuflacja, oraz
podanie do żyły kontrastu. Specjalny program komputerowy umożliwia rekonstrukcję obrazu powierzchni błony śluzowej jelita.

Badanie umożliwia wykrycie zarówno wczesnego raka, jak i polipów. W razie stwierdzenia zmian w obrębie błony śluzowej o wielkości powyżej 5 mm wykonuje się klasyczną kolonoskopię. Jeśli wynik jest prawidłowy, kolejne badanie przesiewowe zalecane jest
po 5 latach. Skuteczność kolonoskopii wirtualnej w wykrywaniu polipów powyżej 1 centymetra jest podobna jak kolonoskopii.

Poprawa wyników diagnostyki i leczenia dzięki badaniom profilaktycznym w raku jelita grubego Dzięki zastosowaniu opisanych powyżej metod skryningowych udało się w ciągu ostatnich trzydziestu lat wyraźnie zmniejszyć zachorowalność na raka jelita grubego
oraz śmiertelność z powodu tej choroby. Wiadomo, że osoba, która przynajmniej raz w życiu miała wykonaną pełną kolonoskopię, ma ryzyko zachorowania na raka jelita grubego dziesięć razy mniejszą niż osoba, która nigdy jej nie miała.

Endoskopia kapsułkowa

W ostatnich latach duże zainteresowanie pacjentów budzi tak zwana endoskopia kapsułkowa jelita grubego. Polega ona na badaniu jelita za pomocą połykanej przez pacjenta mikrokamery, która przemieszcza się w świetle jelita biernie pod wpływem fal perystaltycznych,
wykonując zdjęcia z częstością od 2 do 3 klatek na sekundę.

Chociaż jest to badanie mało inwazyjne i dobrze tolerowane, należy podkreślić, że jego czułość jest zbyt niska dla wczesnego wykrywania raka i polipów jelita grubego. Badanie jelita grubego za pomocą kapsułki pozwala wykryć zaledwie 70% polipów większych
niż 6 mm, nie zawsze też pozwala wykryć raka. Z tego względu badanie to nie jest obecnie zalecane w rutynowej prewencji raka jelita grubego.

Badanie rezonansem magnetycznym w raku odbytnicy – dlaczego należy je wykonać?

Leczenie raka odbytnicy, podobnie jak innych odcinków jelita grubego, polega na wykonaniu zabiegu operacyjnego, w czasie którego usuwa się odcinek jelita wraz z guzem oraz odpowiednim marginesem wolnym od nowotworu, a także z „szypułą” naczyniową zwaną
krezką.

W przypadku raka odbytnicy, ze względu na umiejscowienia anatomiczne, okoliczne tkanki (tzw. mesorectum) mogą być zajęte przez rozprzestrzeniający się nowotwór i trudne do wycięcia. W tej sytuacji należy przed zabiegiem zaplanować leczenie wstępne, adjuwantowe,
polegające zazwyczaj na radioterapii lub radioterapii w skojarzeniu z chemioterapią. Jest ono zależne od stopnia zaawansowania miejscowego.

W celu odpowiedniego ustalenia stopnia zaawansowania miejscowego należy wykonać odpowiednie badania, do których należą m.in. badanie przez odbyt (per rectum) – obowiązkowe przy wstępnej diagnostyce!, badania obrazowe oceniające narządy jamy brzusznej
czy nie ma przerzutów (wątroba): ultrasonografia, tomografia komputerowa, badania krwi (marker nowotworowy CEA).

W celu określenia zaawansowania miejscowego guza, w przypadku raka odbytnicy obowiązkowym badaniem jest badanie rezonansem magnetycznym (MRI). To specjalistyczne, zaawansowane technologicznie badanie służy nie tylko do oceny wielkości guza, ale pozwala
także na ocenę naciekania okolicznych tkanek przy odbytnicy (mesorectum), naciekania okolicznych narządów (prostata u mężczyzn, narząd rodny u kobiet). Jedną z najbardziej wartościowych cech tego badania jest możliwość określenia stanu regionalnych
węzłów chłonnych (cecha N), niezbędna do prawidłowego oznaczenia stopnia zaawansowania, a co za tym idzie, do zaplanowania najskuteczniejszego leczenia.

Jak wygląda badanie rezonansem magnetycznym i co należy o nim wiedzieć?

Inne badania, takie jak tomografia komputerowa czy ultrasonografia przezodbytnicza (transrektalna) mogą być także wykonywane, ale ze względu na wyższość badania MRI w ocenie naciekania tkanek mezorektum i ocenie węzłów chłonnych nie są polecane jako badania
zastępcze. Ultrasonografia transrektalna ma swoje miejsce w różnicowaniu wielkości guza w planowaniu do miejscowego wycięcia, ale także nie zastępuje badania MRI w określaniu stopnia zaawansowania klinicznego nowotworu.