Problematyka odszkodowań za błędy lekarskie cz. 2

Autor: Marcin Juwa

 

Błędy lekarskie są problemami, z którymi przeciętny obywatel może spotkać się na co dzień, jednak często są one ukrywane przed opinią publiczną, a także przed samym poszkodowanym. Jednakże, co pewien czas media donoszą o bulwersujących sytuacjach, w których
pacjenci zostają pokrzywdzeni w wyniku błędnych decyzji lekarzy.

Rodzaje błędów medycznych

Rodzaj błędu medycznego nie ma kluczowego znaczenia dla możliwości ustalenia odpowiedzialności cywilnej podmiotu zobowiązanego do naprawienia szkody. Ma to na celu wyłącznie sprawne poruszanie się po omawianej tematyce. Wyróżnia się następujące rodzaje
błędów medycznych: błąd diagnostyczny, terapeutyczny, techniczny, rokowania, organizacyjny oraz informacyjny.

Błąd diagnostyczny to niewłaściwe rozpoznanie schorzenia u pacjenta, które polega na błędnym stwierdzeniu, że pacjent jest zdrowy bądź słusznym stwierdzeniu, iż pacjent choruje, jednakże stawiana diagnoza jest błędna. Następstwem błędu diagnostycznego
może być pogorszenie się stanu chorego, rozstrój zdrowia, a w najcięższych przypadkach śmierć. W chwili postawienia błędnej diagnozy stosowana jest nieodpowiednia terapia, a więc rzeczywista przyczyna nie jest leczona, a pacjent otrzymuje leki, które
mogą powodować rozstrój zdrowia. W orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 24 października 2013 r. (sygn. akt IV CSK 64/13) wskazano, że „błąd w sztuce lekarskiej” odnosi się do błędu terapeutycznego (błąd leczenia), ale również do błędu diagnostycznego
(błąd rozpoznania). Błąd diagnostyczny może się odnosić do etapu tych badań, a jego konsekwencją może być błędna diagnoza schorzenia prowadząca do błędnej decyzji o zabiegu operacyjnym lub o zakresie takiego zabiegu. Przykładowym błędem może być stwierdzenie
gruźlicy u pacjenta, który w rzeczywistości miał chorobę gośćcową (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 1972 r., sygn. akt II CR 609/71).

Błąd terapeutyczny to najczęściej skutek źle postawionej diagnozy. Ma on miejsce wówczas, gdy choroba została rozpoznana właściwie, ale lekarz wybrał złą metodę leczenia. W takiej sytuacji chory otrzymuje leki nie przynoszące skutecznej poprawy stanu
zdrowia albo kierowany jest na zabieg, którego wykonanie nie jest konieczne. Takim błędem może być skierowanie pacjentki na operację neurochirurgiczną, pomimo iż stan jej zdrowia nie uzasadniał wykonania takiego zabiegu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia
24 lutego 2005 r., sygn. akt V KK 375/04).

Błąd techniczny powstanie podczas wykonywania wszelkiego rodzaju zabiegów operacyjnych (np. operacja chirurgiczna, operacja plastyczna). Wynikają one z niewłaściwego postępowania osoby uczestniczącej w przeprowadzeniu operacji, w wyniku czego dochodzi
do uszczerbku na zdrowiu bądź nawet zgonu pacjenta.

Błąd rokowania występuje w momencie postawienia niewłaściwej prognozy, co do stanu zdrowiu pacjenta (np. stwierdzenie czasowej niezdolności do pracy w sytuacji, gdy istnieją przesłanki do stwierdzenia trwałej niezdolności).

Błąd organizacyjny to następstwo wadliwej organizacji pomocy medycznej, która powoduje dalsze negatywne następstwa. W orzeczeniu Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 12 października 2006 r. (sygn. akt I ACa 377/06) wskazano, że za błędy organizacyjne
oraz zaniedbania personelu medycznego, a także za naruszenie standardów postępowania i procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych odpowiedzialność ponosi zakład opieki zdrowotnej (szpital).

Błąd informacyjny polega na zaniechaniu przekazania przez lekarza informacji określonych w art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 2 listopada 2005 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. Nr 226, poz. 1493 z poźn. zm.). W wyroku Sądu Najwyższego z dnia
18 stycznia 2013 r. (sygn. akt IV CSK 431/12) stwierdzono, iż naruszenie obowiązku przewidzianego w art. 31 ust. 1 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty nie przyczynia się do powstania roszczenia o zadośćuczynienie przez poszkodowanego, ale
w razie powstania szkody i w związku z naruszeniem tego przepisu, poszkodowany może żądać zadośćuczynienia na podstawie obowiązujących przepisów kodeksu cywilnego. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 26 października 2012 r. (sygn. akt I ACa
575/12) wskazuje jednak, że roszczenie o zadośćuczynienie (art. 445 kc) oraz roszczenie o zadośćuczynienie będące skutkiem zawinionego naruszenia praw pacjenta mają odrębny charakter. Odmienny jest przedmiot ochrony prawnej każdego z nich. W art.
445 § 1 kc rekompensuje się skutki uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, a w art. 31 ust. 1 ustawy z 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty chroni się godność, prywatność oraz autonomię pacjenta, niezależnie od staranności i skuteczności
zabiegu leczniczego.

Rola pacjenta w procesie leczenia

Niezwykle ważną rolę w procesie leczenia jest zgoda pacjenta na czynność leczniczą dokonywaną przez lekarza. Wynika to z art. 32 ust. 1 Ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. 2002, nr 21, poz. 204 ze zm.), w którym
wskazuje się, że lekarz może prowadzić badanie lub udzielić innych świadczeń zdrowotnych, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, po wyrażeniu zgody przez pacjenta. Jeżeli pacjent jest małoletni lub niezdolny do świadomego wyrażenia zgody,
wymagana jest zgoda jego przedstawiciela ustawowego, a gdy pacjent nie ma przedstawiciela ustawowego lub porozumienie się z nim jest niemożliwe – zezwolenie sądu opiekuńczego. W przypadku badania, zgodę można wyrazić ustnie lub poprzez zachowanie,
które w sposób nie budzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom medycznym, chyba że ustawa stanowi inaczej.

W art. 34 ust. 1 Ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. 2002, nr 21, poz. 204 ze zm.) ustawodawca stanowi, że lekarz może wykonać zabieg operacyjny albo zastosować metodę leczenia lub diagnostyki stwarzającą podwyższone
ryzyko dla pacjenta, po uzyskaniu jego pisemnej zgody. W sytuacji, kiedy pacjentem jest osoba małoletnia, ubezwłasnowolniona lub niezdolna do świadomego wyrażenia pisemnej zgody, taką zgodę podejmuje jego przedstawiciel ustawowy lub sąd opiekuńczy,
gdy pacjent nie ma przedstawiciela ustawowego lub porozumienie się z nim jest niemożliwe (art. 34 ust. 2)1 .

Badanie lub udzielenie świadczenia pacjentowi bez jego zgody jest dopuszczalne, ale tylko w sytuacji, kiedy wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego
przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 1972 r. (II CR 296/72, OSN 1973, nr 5, poz. 86) wskazał, że „pacjent, który wyraża zgodę na dokonanie zabiegu operacyjnego (resekcję płuca), bierze na siebie ryzyko związane z zabiegiem, tj. jego bezpośrednie,
typowe, zwykłe skutki, o których możliwości powinien być stosownie do okoliczności pouczony”. W ten sposób Sąd Najwyższy podkreślił, iż chory nadaje zabiegowi cechy zgodności z prawem, ale również swoją decyzją i zgodą akceptuje ryzyko i świadomie
przejmuje je na siebie.

Ważnym zagadnieniem jest zakres, w jakim lekarz powinien udzielić pacjentowi informacji w związku z podejmowanymi przez niego czynnościami leczniczymi. Odnosząc się do art. 31 ust. 1 Ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty
(Dz. U. 2002, nr 21, poz. 204 ze zm.), zwrot „dające się przewidzieć następstwa” należałoby zinterpretować, iż informacja o następstwach danej czynności leczniczej powinna być ograniczona do następstw dla niej typowych. Wyrok z dnia 27 sierpnia 1968
r. (I CR 325/68, OSP 1969, nr 7-8, poz. 165), wskazuje o potrzebie informowania pacjenta przez lekarza o „bezpośrednich i zwykłych skutkach”, a w uzasadnieniu do wyroku z dnia 28 sierpnia 1972 r. (II CR 296/72, OSN 1973, nr 5, poz. 86) podniesiono,
że „nie jest (…) wymagane pouczenie o wszelkich w ogóle możliwych skutkach, dla danego jednak wypadku normalnie niemożliwych do przewidzenia, nietypowych i mało prawdopodobnych”. W wyroku z dnia 28 sierpnia 1973 r. (I CR 441/73, OSN 1974, nr 7-8,
poz. 131) Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, iż „nie można domagać się od lekarza, by uprzedzał pacjenta o wszelkich mogących wystąpić komplikacjach, zwłaszcza takich, które zdarzają się niezmiernie rzadko. Takie uprzedzenie mogłoby prowadzić do
zbędnego pogorszenia samopoczucia pacjenta i do bezpodstawnej odmowy wyrażenia zgody na dokonanie zabiegu”. Orzeczenie to zostało podtrzymane w wyroku z dnia 7 marca 1974 r. (I CR 43/74, „Nowe prawo” 1977, nr 1, s. 109-110), w którym mowa o pouczeniu
pacjenta o normalnych, przy danym zabiegu, następstwach, a także w wyroku z 20 listopada 1979 r. (IV CR 389/79, OSN 1980, nr 4, poz. 81), w którym stwierdzono: „(…) lekarz powinien wyjaśnić pacjentowi cel i rodzaj zabiegu oraz zwykłe jego następstwa,
natomiast nie potrzebuje, a często nawet ze względu na samopoczucie i zdrowie pacjenta nie powinien zapoznawać go z nietypowymi następstwami, nieobjętymi normalnym ryzykiem podejmowanego zabiegu, które w szczególnych wypadkach powikłań mogą wystąpić”.

Zgodnie z przepisami art. 31 ust. 3 oraz art. 31 ust. 4 Ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. 2002, nr 21, poz. 204 ze zm.) lekarz na żądanie pacjenta nie musi udzielać mu informacji określonych w art. 31. ust.
1 (o stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych, leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia i rokowaniach), ale także w sytuacjach wyjątkowych, jeżeli
rokowanie jest niepomyślne dla pacjenta, lekarz może ograniczyć informację o stanie zdrowia i o rokowaniu, jeżeli według oceny lekarza przemawia za tym dobro pacjenta. W takich przypadkach lekarz informuje przedstawiciela ustawowego pacjenta lub osobę
upoważnioną przez pacjenta. Na prośbę pacjenta lekarz ma jednak obowiązek udzielić mu żądanej informacji.

Poza czynnościami leczniczymi, dość popularne stają się czynności lekarskie, których cele są inne niż leczenie. Do takich należy zaliczyć np. zabiegi chirurgii plastycznej (kosmetycznej), których powodem jest chęć poprawy urody, a nie zagrożenia zdrowia
czy życia pacjenta. W takiej sytuacji zakres informacji dla pacjenta powinien być znacznie szerszy niż w przypadku czynności leczniczych ukierunkowanych na leczenie. Wynika to z faktu, że takie czynności posiadają cele pozalecznicze, w związku z tym
pacjent powinien być w pełni świadomy, a jego decyzja przemyślana. W takiej sytuacji lekarz, przy podejmowaniu czynności nieterapeutycznej, ma obowiązek informować w całej rozciągłości o jej istocie, przebiegu, znaczeniu i skutkach, zarówno typowych,
jak również skutki nietypowe i występujące szczególnie rzadko. Sąd Najwyższy w wyroku z 5 dnia września 1980 r. (II CR 280/80, OSP 1981, nr 10, poz. 170), przyjął, że „wymaganie zgody pacjenta na podjęcie zabiegu operacyjnego wyłącznie dla celów estetycznych
(polepszenia wyglądu zewnętrznego) jest zachowane tylko wtedy, gdy zostanie on uprzednio dostatecznie poinformowany także o szczególnych – czyli wszelkich mniej lub bardziej możliwych do przewidzenia – skutkach interwencji, niestwarzającej dla niego
ryzyka wyższego od przeciętnego”. Uprzedzenie pacjenta o normalnych następstwach zabiegów danego rodzaju może legalizować zabiegi mające na celu polepszenie stanu zdrowia pacjenta, zgodnie ze wskazaniami wiedzy lekarskiej (tj. zabiegi lecznicze).
Sąd Najwyższy uznał, że udzielenie informacji o wszelkich możliwych powikłaniach pooperacyjnych zabiegów leczniczych miałoby niekorzystny wpływ na psychikę pacjenta.

Źródła:

1. Opinie o błędach medycznych i zaufaniu do lekarzy, [w:] Komunikat z badań CBOS,
Warszawa, nr 165/2014.
2. M. Filar, Lekarskie prawo karne, Kraków 2000.
3. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93).
4. Ustawa z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. 2002, nr 21,
poz. 204 ze zm.).
5. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. 1997 nr 88 poz. 553).
6. Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta
(tekst jedn. Dz. U. z 2012 r, poz. 159 z późn. zm.).
7. Wyrok SN z dnia 13 grudnia 1958 roku (IV K 28/58, „Państwo i Prawo” 1960,
nr 1, s. 200-203).
8. Orzeczenie SN z dnia 1 kwietnia 1955 r. (IV CR 39/54, OSN 1957, nr 1, poz. 7).
9. Wyrok SN z dnia 27 sierpnia 1968 r. (I CR 325/68, OSP 1969, nr 7-8, poz. 165).
10. Wyrok SN z dnia 18 lutego 1972 r., (sygn. akt II CR 609/71).
11. Wyrok SN z dnia 28 sierpnia 1972 r. (II CR 296/72, OSN 1973, nr 5, poz. 86).
12. Uzasadnienie do wyroku SN z dnia 28 sierpnia 1972 r. (II CR 296/72, OSN 1973,
nr 5, poz. 86).
13. Wyrok SN z dnia 28 sierpnia 1973 r. (I CR 441/73, OSN 1974, nr 7-8, poz. 131).
14. Wyrok SN z dnia 8 września 1973 roku (I KR 116/72, OSNKW 1974, nr 2, poz. 26).
15. Wyrok SN z dnia 7 marca 1974 r. (I CR 43/74, „Nowe prawo” 1977, nr 1, s. 109-110).
16. Wyrok SN z 20 listopada 1979 r. (IV CR 389/79, OSN 1980, nr 4, poz. 81).
17. Wyrok SN z 5 dnia września 1980 r. (II CR 280/80, OSP 1981, nr 10, poz. 170).
18. Uzasadnienie do wyroku SN z dnia 1 grudnia 1998 r. (III CKN 741/98, OSN 1999,
nr 6, poz. 112) .
19. Wyrok SN z dnia 10 sierpnia 2000 r. (WA 23/00, LEX nr 532395).
20. Postanowienie SN z dnia 3 czerwca 2004 r. (V KK 37/04, OSNKW 2004,
nr 7-8, poz. 73).
21. Wyrok SN z dnia 24 lutego 2005 r., sygn. akt V KK 375/04).
22. Orzeczenie SA w Rzeszowie z dnia 12 października 2006 r.
(sygn. akt I ACa 377/06).
23. Wyrok SN z dnia 21 sierpnia 2012 r. (IV KK 42/12).
24. Wyrok SA w Katowicach z dnia 26 października 2012 r. (sygn. akt I ACa 575/12).
25. Wyrok SN z dnia 18 stycznia 2013 r. (sygn. akt IV CSK 431/12).
26. Orzeczeniu SN z dnia 24 października 2013 r. (sygn. akt IV CSK 64/13).
27. Kodeks etyki lekarskiej, [w:] https://www.nil.org.pl/dokumenty/kodeks-etyki-lekarskiej
(dostęp: 23.04.2018).

KANCELARIA ŚLEDCZA „Działania kompleksowe to nasz wymiar sprawiedliwości” Warszawa oraz Poznań