Ciąża i stomia, czyli jak jeść, by dobrze zadbać o siebie i maluszka

Autor: Halszka Sokołow

 

Temat ciąży i stomii bardzo często dotyczy pacjentek z nieswoistymi stanami zapalnymi jelit (NZJ), do których należą wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) i choroba Leśniowskiego-Crohna (CL-C). Często występujące niedobory pokarmowe, stosowanie
niezbędnych leków hamujących jednocześnie wchłanianie cennych składników odżywczych, wymagają jeszcze dokładniejszego przyjrzenia się diecie w okresie reprodukcyjnym i ciąży

Przed ciążą

Okres starań o maluszka warto rozpocząć od wizyty u lekarza, włączenia zaleconej suplementacji i świeżego, krytycznego spojrzenia na swój aktualny jadłospis oraz styl życia. Sam fakt wyłonienia stomii nie powinien wpływać na płodność, choć wyniki badań
są różne. Natomiast sposób odżywiania, a także masa ciała przyszłych rodziców ma już bez żadnych wątpliwości zasadnicze znaczenie.

To co sprzyja płodności to przede wszystkim pełnowartościowa dieta bazująca na róż norodnych produktach, prawidłowa masa ciała (BMI mieszczące się w przedziale 18,5- 24,9), a także zdrowy styl życia uwzględniający regularną aktywność fizyczną.

W okresie poprzedzającym planowane powiększenie rodziny nie jest polecane przechodzenie na radykalne diety odchudzające (temat ten dotyczy zwykle przyszłych ojców, a nie osób z WZJG czy CL-C). Osoby cierpiące na nadwagę/ otyłość powinny nastawić się raczej
na spokojne, systematyczne spadki masy ciała, najlepiej pod kontrolą doświadczonego dietetyka. Zapominamy o dietach cud czy samodzielnie wdrażanych dietach eliminacyjnych.

W okresie starań o powiększenie rodziny, szczególną uwagę należy poświęcić folianom. Związki te są ważne dla prawidłowego rozwoju malucha i zmniejszają ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej. Wielu pacjentów z NZJ przyjmuje leki hamujące wchłanianie folianów,
dodatkowo nie zawsze pokarmowe źródła tych składników są dobrze tolerowane, więc niezbędna okazuje się być zwykle duża dawka suplementacji (ustala ją zawsze lekarz).

Potrzeby Twoje i dziecka

W okresie ciąży, zmianie ulegają założenia diety względem okresu poprzedzającego pojawienie się malucha w brzuchu. przedstawione poniżej wskazówki trzeba zawsze indywidualizować. Inaczej odniesie się do nich mama z niską masą ciała, inaczej mama z otyłością,
która będzie musiała uważać na tempo przyrostów masy ciała. Inaczej kobieta cierpiąca na uporczywe wymioty czy biegunki związane z wyłonioną stomią, a inaczej osoba czująca się świetnie i będąca w okresie remisji choroby etc.

• zwyczajowo zmianie ulega wartość kaloryczna diety. Od drugiego trymestru wartość kaloryczna diety powinna wzrosnąć o około 360 kcal, natomiast od trzeciego trymestru o około 475 kcal względem wartości kalorycznej diety w pierwszym trymestrze.
• w okresie ciąży zwiększa się również zapotrzebowanie na białko, którego dobrym źródłem są m.in. drób, chude mięso, ryby – chude i tłuste, jajka, produkty mleczne czy nasiona roślin strączkowych. Dodatkowo, osoby z NZJ mają wyższe zapotrzebowanie na
  białko, więc na ten składnik należy zwrócić szczególną uwagę.
• ważnym składnikiem diety w czasie tych wyjątkowych 9 miesięcy są tłuszcze, a dokładnie odpowiedni rodzaj tłuszczu. Szczególne znaczenie mają długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, występujące m.in. w rybach morskich.
  Kwasy te są ważne dla rozwoju mózgu, siatkówki oka dziecka, a także zmniejszają ryzyko niskiej masy urodzeniowej i porodu przedwczesnego. Dodatkowo ten rodzaj kwasów jest korzystny dla pacjentów z NZJ.
• w okresie ciąży wzrasta zapotrzebowanie na większość składników odżywczych m.in. na witaminy A, E, C, B1, B2, niacynę, B6, foliany, B12, biotynę, kwas pantotenowy, cholinę, a także na składniki mineralne takie jak magnez, żelazo, cynk, jod, selen,
  mangan czy miedź.

Warto pamiętać, że najwięcej korzyści przynosi używanie różnych produktów w swojej diecie, jedzenie częściej mniejszych posiłków, dobre nawadnianie, czyli równomierne przez cały dzień. Szczególnie duża zmiana w zapotrzebowaniu dotyczy żelaza – i bywa
to trudne do osiągnięcia, zwłaszcza gdy chorobie towarzyszy pewna utrata krwi. Żelazo wpływa na dotlenienie dziecka, wydolność i odporność na męczenie się. Jak zadbać o jego odpowiedni poziom w diecie?

• Szukaj produktów bogatych w żelazo np. polędwica wołowa, udziec cielęcy, jajka, kasza jaglana, płatki jęczmienne, kasza gryczana, nasiona lnu, pestki dyni, suszone morele. Uwaga! Rodzaj produktów zawsze wybieraj w zależności od swojej tolerancji.
  Być może pewne produkty nie będą mogły się pojawić w Twojej diecie, ale inne, od czasu do czasu w niewielkiej ilości już tak.
• Pamiętaj, że produkty pochodzenia zwierzęcego zawierają łatwiej przyswajalne żelazo niż produkty pochodzenia roślinnego. Jeśli preferujesz wegetariański lub wegański sposób odżywiania, pamiętaj, że zapotrzebowanie na żelazo jest jeszcze wyższe.
• Produkty te łącz z warzywami i owocami bogatymi w witaminę C – to połączenia zwiększa wchłanianie żelaza. Jeśli tylko tolerancja przewodu pokarmowego na to pozwala, postaw na surowe warzywa i owoce (proces termiczny powoduje straty witaminy C). U
  osób mających duże tendencje do biegunek można sprawdzić tolerancję produktów lekko rozgotowanych.
• Zwróć uwagę, by nie łączyć posiłku z lekami np. zobojętniającymi, często polecanymi przez lekarzy w sytuacji pojawienia się zgagi.
• Zalecone przez lekarza suplementy i leki popijaj wodą.

Przyrosty masy ciała pod kontrolą

To jak wyglądają przyrosty masy ciała w okresie ciąży, a także to jak będziesz się odżywiać, wpływa na wewnątrzmaciczny i pociążowy rozwój dziecka, ryzyko chorób, masę ciała, a także preferencje smakowe. Coraz częś ciej w literaturze mówi się o tzw. programowaniu
metabolicznym. Jeśli w okresie ciąży będziesz używać kilkudziesięciu, a nie kilku produktów w swojej diecie, Twoje dziecko będzie prawdopodobnie również bardziej otwarte na róż ne smaki. Jeśli Twoja masa ciała i przyrosty w okresie ciąży będą zbyt
duże, zwiększa się ryzyko wysokiej masy urodzeniowej dziecka, a co za tym idzie również jego problemów metabolicznych w wieku dorosłym.

Prawidłowe dla Ciebie tempo przyrostów będzie przede wszystkim zależne od wyjściowej masy ciała. Jeśli masz niedowagę – powinnaś przytyć więcej, a jeśli zaczynasz ciążę z otyłością, to przyrost masy ciała powinien być minimalny.

Czego unikać w okresie ciąży? Fakty i mity

Ryby – mit. Ryby są świetnym źródłem białka, jodu, kwasów tłuszczowych omega-3 potrzebnych m.in. dla prawidłowego rozwoju układu nerwowego dziecka. Często o rybach mówi się źle w kontekście ich możliwych zanieczyszczeń. Oficjalne zalecenia mówią jednoznacznie:
„korzyści zdrowotne spożywania umiarkowanych ilości ryb przez kobiety cięż arne, przewyższają nad ryzykiem. Biorąc pod uwagę stwierdzany w Polsce poziom metylortęci i dioksyn, większość ryb można stosować w ilościach przekraczających 1kg tygodniowo.
Wyjątek stanowi łosoś i śledź, których spożycie w ciągu tygodnia powinno być ograniczone do odpowiednio 100 i 400g*”.

RYBY ZALECANE np. flądra, krewetki, dorsz, morszczuk, sardynki.

RYBY DOPUSZCZANE W ILOŚCI MAKSYMALNIE 1 RAZ/ TYDZIEŃ np. okoń, halibut.

RYBY ZAKAZANE np. łosoś bałtycki wędzony, panga, rekin, miecznik.

Produkty wysokoprzetworzone – fakt – takie produkty nie powinny być obecne w diecie żadnej osoby, która chce odżywiać się zdrowo. Jak je rozpoznać? Są to m.in. produkty o długich składach, zawierające składniki o trudnych do wypowiedzenia nazwach, nierzadko
również bogatych w cukier czy sód. Bardzo często do tych produktów należą również te, które intuicyjnie określilibyśmy jako zdrowe i korzystne np. płatki śniadaniowe. Niektóre z nich mają świetne naturalne składy, a inne bardzo długą listę składników
przypominającą bardziej batony niż zdrowe płatki… Jak zawsze pozostaje więc aktualna rada – czytaj składy produktów, które kupujesz.

Surowe jajka (np. kogel-mogel, krem do tiramisu), surowe (np. tatar) albo niedopieczone mięso, niepasteryzowane mleko i przetwory z tego mleka np. sery pleśniowe, nieumyte warzywa i owoce – fakt – produkty te mogą powodować zakażenia pokarmowe (m.in.
listeriozę, toksoplazmozę, salmonellozę).

Alkohol – fakt – w okresie ciąży spożycie alkoholu jest zakazane. Nie ma ustalonej dawki, którą można byłoby uznać za bezpieczną.

Kawa i herbata – mit i fakt – wszystko zależy od ilości, pory spożycia oraz tolerancji pokarmowej. W przypadku kobiet dobrze odżywionych, bez niedoborów pokarmowych czy uporczywych biegunek, z prawidłowo rozwijającą się ciężą, te produkty nie są zakazane,
ale nie są również polecane w dużej ilości (najczęś ciej nie poleca się ilości wyższej niż 1-2 filiżanki dziennie). Włączając je do diety pamiętaj, by nigdy nie popijać nimi leków ani zaleconych przez lekarza suplementów diety.

Wątróbka – fakt – zawiera bardzo duże ilości retinolu, którego nadmiar ma działanie teratogenne.

Cukier i słodycze – fakt i mit – wszystko zależy od ilości i Twojej sytuacji zdrowotnej, pracy przewodu pokarmowego, masy ciała itd. Słodycze nie są produktem polecanym, ale też nie ma powodu by od czasu do czasu nie zjeść deseru, jeśli nie ma ku temu
przeciwwskazań (np. nadmierna masa ciała, cukrzyca cięż arnych, uporczywe biegunki).

Jeśli tylko to możliwe i nie ma przeciwwskazań zdrowotnych, warto poszukać w swojej okolicy ćwiczeń przeznaczonych dla kobiet cięż arnych. Ćwiczenia te pomagają dotlenić organizm, a także przygotować organizm do wysiłku związane z porodem. Dla wielu kobiet
takie zajęcia są również ważnym elementem budującym dobre samopoczucie – wyjątkowym czasem na zadbanie o potrzeby swoje i maluszka.

DODATKOWE WSKAZÓWKI:

• dopasuj swoja dietę do fazy choroby – nie ma uniwersalnej diety na czas remisji i ciężki rzut choroby
• w miarę możliwości zadbaj o różnorodność spożywanych produktów
• eliminuj produkt źle tolerowane
• staraj się jeść często
• pamiętaj o regularnym nawadnianiu organizmu
• jeśli cierpisz na biegunki lub zaparcia – wybieraj odpowiednie dla siebie produkty – szczegółowe informacje na ten temat znajdziesz we wcześniejszych artykułach

Wybrana bibliografia:
*„Normy żywienia dla populacji Polski”
– redakcja naukowa Mirosław Jarosz
– Instytut Żywności i Żywienia, 2017
*„Dietetyka – żywność, żywienie w prewencji i leczeniu”
– redaktor naukowy Mirosław Jarosz
– Instytut Żywności i Żywienia, 2017
„Stomia. Prawidłowe postępowanie chirurgiczne i pielęgnacja”
– pod redakcją T. Banasiewicza, P. Krokowiecza, M. Szczepkowskiego –
Termedia 2014

Uwaga. Informacje przedstawione w artykule mają charakter ogólny i nie zastąpią indywidualnej konsultacji dietetycznej. Rodzaj produktów musi być zawsze dopasowany do osobistej tolerancji, stanu zdrowia oraz rodzaju przyjmowanych leków.