Uwaga na niedobory żelaza i magnezu

Autorzy: Tomasz Banasiewicz, Kinga Zastawna, Adam Studniarek

 

W dobie wszechobecnych suplementów diety, kiedy w co drugiej reklamie telewizyjnej słyszymy o konieczności spożywania coraz to nowych i lepszych tabletek, kapsułek i pigułek, można by twierdzić, że niedobory pierwiastków i witamin nie powinny dotyczyć
naszej populacji, która figuruje w czołówce wśród tych, które spożywają najwięcej suplementów w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Tymczasem okazuje się, że niedobory w polskiej populacji zdarzają się, a spożywanie produktów zakupionych po zachętach
reklam, bez konsultacji z lekarzem, nie poprawia ani naszego zdrowia, ani samopoczucia, a nierzadko też stanu naszego portfela. Niedobór żelaza i magnezu okazuje się jednym z bardziej powszechnych w ogólnej populacji.

ŻELAZO

Kiedy w organizmie z jakichś przyczyn zaczyna brakować żelaza, lub gdy nagle zwiększa się zapotrzebowanie na ten pierwiastek, które nie jest odpowiednio wyrównywane poprzez dostarczanie tego, czego brakuje, potocznie mówiąc zaczyna brakować budulca do
wytwarzania krwinek, a co za tym idzie do mniejszej sprawności wymiany gazowej. I chociaż nasz organizm doskonale zarządza gospodarką żelazem, gdyż potrafi pozyskiwać go ze zużytych krwinek czerwonych, to należy zadbać o odpowiednią substytucję w
sytuacjach związanych ze zwiększonym zapotrzebowaniem.

Najczęstszymi, a zarazem zwykle pierwszymi objawami niedoboru żelaza jest ogólne zmęczenie, osłabienie, bóle głowy, kołatania serca, trudności z koncentracją i bladość skóry. Z czasem zauważalna może stać się łamliwość paznokci i włosów. I chociaż symptomy
te nie wydają się poważne, i bardzo często pojawiają się w innych sytuacjach – takich jak przewlekły stres, zmiany sytuacji życiowych, bądź zawodowych, to mogą ukrywać poważne schorzenie – niedokrwistość, potocznie zwaną anemią. Choroba ta, może mieć
wiele różnych przyczyn, jednak najczęściej związana jest bezpośrednio z niedoborem żelaza.

Przyczyny niedoboru żelaza mogą być związane z nieprawidłowym odżywianiem, chorobą bądź stanami zwiększonego zapotrzebowania na ten pierwiastek.

Obecnie, gdy bardzo modne stało się stosowanie diet ograniczających lub całkowicie wykluczających pewne pokarmy z codziennego jadłospisu, należy pamiętać, że długotrwały brak niektórych substancji prowadzi do powstania deficytów, zarówno witamin, jak
i mikroelementów, w tym żelaza. Na co dzień nie zastanawiamy się dokładnie nad tym, które produkty zawierają jakie pierwiastki. Nawet gdy posiadamy taką wiedzę, to często dotyczy ona zawartości danego składnika w produkcie, a nie możliwości jego przyswojenia
w przewodzie pokarmowym. Aby ustrzec się przed niedoborami żelaza szczególnie uważne muszą być osoby wykluczające ze swojej diety produkty mięsne. Bo chociaż żelazo z powodzeniem znajdziemy w roślinach strączkowych czy migdałach, to pierwiastek ten
dostarczamy z produktami roślinnymi jest gorzej przyswajalny

Brak lub nadmiar innych produktów w przewodzie pokarmowym może również powodować utrudnione wchłanianie żelaza. Np. dieta uboga w białko sprawia, że wchłanianie tego niezbędnego pierwiastka jest ograniczone. Złą wiadomością dla wielbicieli picia dużej
ilości herbaty i kawy oraz rozkoszowania się czekoladą jest fakt, że zawarta w tych produktach tanina, (związek organiczny pochodzenia roślinnego znajdujący się w liściach wielu ziół, a w tym i w liściach herbaty), upośledza wchłanianie żelaza. Niektóre
substancje konserwujące żywność, takie jak fosforany również ograniczają w znaczny sposób przyswajanie żelaza. Podobne działanie mają szczawiany, zawarte w wielu produktach roślinnych.

Niestety zdarza się, że pomimo stosowania właściwie zbilansowanej diety i spożywania zdrowych produktów o niewielkiej ilości konserwantów pojawia się niedobór. Należy wówczas szukać innej przyczyny takiego stanu. Wchłanianie żelaza z pożywienia odbywa
się przede wszystkich w początkowym odcinku jelita cienkiego. W przypadku pacjentów po niektórych operacjach chirurgicznych obejmujących ten fragment przewodu pokarmowego proces ten może być upośledzony. Również choroby jelit takie jak celiakia, czy
choroba Leśniowskiego-Crohna mogą stać się przyczyną nieprawidłowego wchłaniania tego pierwiastka.

Znaczna ilość żelaza znajduje się w naszej krwi. Dlatego też wszelkie stany prowadzące do utraty krwi będą przyczyniały się do niedoboru żelaza. Taka utrata krwi może wiązać się z obfitymi i przedłużającymi się krwawieniami miesiączkowymi u kobiet, ale
może być też związana z często utajonym, długotrwałym krwawieniem z przewodu pokarmowego, którego przyczyn może być bardzo wiele, a pierwszy objaw to nierzadko niedokrwistość z powodu niedoboru żelaza. Podobnie nagła utrata dużej ilości krwi spowodowana
rozległym urazem również będzie wiązała się ze znaczną utratą tego mikroelementu.

Bardzo szczególną przyczyną niedoboru żelaza może być ciąża. Dochodzi wtedy do zwiększonego zapotrzebowania na ten pierwiastek, o czym powinny pamiętać kobiety, nie tylko te, które aktualnie są w ciąży, ale także te planujące macierzyństwo. Zwiększone
zapotrzebowanie na żelazo prezentują też młode osoby w wieku dojrzewania i szybkiego wzrostu oraz noworodki urodzone przed czasem.

MAGNEZ

Niedobór magnezu często daje objawy bardzo mylące. Drobiazgi, które często bagatelizujemy mogą być spowodowane niskim poziomem magnezu. Jeżeli źle spisz, każdy mały drobiazg wyprowadza Cię z równowagi, a także zdarzają się chwile, kiedy dokuczają Ci skurcze
mogą to być objawy związane z niedoborem magnezu. Magnez jest organizmowi niezbędny do prawidłowych funkcji życiowych – stabilizuje funkcje układu nerwowego i wspomaga prawidłową prace mięśni. W naturalnym środowisku magnez występuje w spożywanych
przez człowieka pokarmach, ale jest go coraz mniej w wyniku nawożenia gleby związkami zawierającymi potas. Inne przyczyny niedoboru magnezu to nadużywanie alkoholu, nadmierne spożywanie kawy, stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych, stres,
a także niewydolność nerek.

Magnez ma wiele odpowiedzialnych funkcji w naszym organizmie. Jedną z nich jest wpływ na prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i prace szarych komórek. Bierze on udział w przemianie węglowodanów, białek oraz tłuszczów, co warunkuje odpowiednią dostawę
energii do komórek naszego organizmu, a w szczególności komórek nerwowych mózgu. Kolejną funkcją magnezu jest wpływ na sprawne działanie układu naczyniowo-sercowego. Magnez nie tylko zapobiega powstawaniu chorób serca, ale jest również wykorzystywany
w leczeniu. W momencie, gdy w organizmie jest niedobór magnezu, może dojść do obkurczenia ścian naczyń krwionośnych, a co za tym idzie wzrost ciśnienia krwi. Dlatego osobom z nadciśnieniem tętniczym zaleca się spożywanie produktów bogatych w magnez.
Magnez w połączeniu z witaminą D i wapnem jest ważnym czynnikiem wzmacniającym układ kostno-stawowy, aczkolwiek bardzo ważne jest, aby zachować odpowiedni balans pomiędzy spożywaniem wapnia i magnezu z powodu wzajemnego, negatywnego oddziaływania
tych dwóch pierwiastków.

Główne objawy niedoboru magnezu to rozdrażnienie, nerwowość, kołatanie serca, zmęczenie i powtarzające się skurcze, a także zaburzenia rytmu serca. Czynniki, które mają wpływ na utrudnione przyswajanie magnezu mogą prowadzić do niedoborów tego pierwiastka
i obecności objawów klinicznych. Do takich czynników zaliczamy: nadużywanie alkoholu, przewlekle biegunki, zażywanie środków odwadniających, cukrzycę. Osoby, które ciężko pracują fizycznie lub/i są w ciągłym stresie są również narażone na niedobór
magnezu i związane z nim objawy.

Magnez jest drugim po potasie wewnątrzkomórkowym kationem, który jest odpowiedzialny za prawidłowy przebieg podstawowych czynności życiowych w naszym organizmie. Jest on również katalizatorem i odgrywa znaczącą rolę w ponad 300 reakcjach enzymatycznych
i metabolicznych naszego ciała. Z punktu widzenia leczenia niedoborów magnezu, podstawowym zaleceniem jest zmodyfikowanie diety na produkty, które zawierają wyższe stężenie magnezu, takie jak kasza gryczana, nasiona roślin strączkowych, orzechy, kakao,
czekolada gorzka i ciemne pieczywo.

Leczenie hipomagnezemii obejmuje stosowanie suplementacji preparatami magnezu po wcześniejszym wyrównaniu gospodarki potasowej i wapniowej. Podczas gdy objawy niedoboru magnezu są ciężkie i dochodzi do zaburzeń rytmu serca, można stosować dożylny wlew
siarczanu magnezu, ale leczenie i monitorowanie to powinno być pod kontrolą lekarza po wykonaniu wcześniejszych badań laboratoryjnych. Należy pamiętać że zarówno niedobór, jak i nadmiar magnezu są groźne dla organizmu. Dlatego przyjmowanie jakichkolwiek
preparatów powinno być wcześniej skonsultowane z lekarzem.

Nadmiar magnezu może wywołać nudności i biegunkę, a przy dużym przedawkowaniu również zawroty głowy i trudności w oddychaniu. Zdarza się to jednak bardzo rzadko, ponieważ w momencie, kiedy ilość magnezu jest zwiększona, wchłanianie tego pierwiastka jest
obniżone, a nadmiar tego minerału jest usuwany przez nerki. Ryzyko rośnie u pacjentów, którzy chorują na przewlekłą chorobę nerek lub inne jednostki chorobowe zaburzające gospodarkę magnezu w naszym organizmie. W przypadku wystąpienia wyżej wymienionych
objawów, należy zgłosić się do lekarza, a suplementację produktów magnezowych wstrzymać. Niedobory witamin i minerałów to problemy, z którymi zmagamy się, na co dzień, dlatego należy zwracać uwagę na odpowiednią dietę, sen i dbanie o nasz organizm.

Chociaż pozornie wydaje się, że niedobór jakiegokolwiek pierwiastka można szybko wyrównać suplementami diety, to zagadnienie to nie jest takie proste. A w przypadku niepokojących objawów pomimo dobrze zbilansowanej diety, zaleca się wizytę u lekarza,
wykonanie odpowiednich badań laboratoryjnych i poszukiwanie przyczyn tego stanu, które mogą okazać się znacznie bardziej poważne, niż tylko krótkotrwałe zaniedbanie dietetyczne.