Higiena i pielęgnacja małego stomika

Autor: Eliza Zalewska

 

Bardzo ważnym elementem higieny i pielęgnacji dziecka jest kąpiel. Czy w czasie kąpieli należy specjalnie zabezpieczać stomię? Czy można zanurzyć ją w wodzie ? Czy można używać normalnych środków pielęgnacyjnych takich jak u dzieci bez stomii?

Do najważniejszych codziennych czynności należy kąpiel dziecka. Kąpiel najlepiej wykonywać wieczorem, przed ostatnim karmieniem. Temperatura w miejscu gdzie kąpiemy dziecko powinna wynosić 22 – 24 °C. Przed kąpielą należy przygotować wszystkie niezbędne
przybory: ręcznik, myjkę, mydełko, czyste ubranko, pieluszki, waciki, szczoteczkę do włosów oraz sprzęt stomijny. Woreczek powinien mieć wycięty odpowiedni otwór, aby po wykonanej kąpieli i osuszeniu dziecka sprawnie i szybko przykleić woreczek oraz
zabezpieczyć stomię. Czynności związane z myciem dziecka wykonujemy bardzo delikatnie, chroniąc szczególnie śluzówkę wyłonionego jelita. Możemy ją delikatnie obmywać wodą i mydełkiem ale nie należy pocierać jej myjką aby nie doszło do uszkodzenia
wrażliwej struktury śluzówki i podkrwawiania. Śluzówkę jelita czyścimy dotykając delikatnie myjką lub gazikiem. Możemy zatem kąpać dziecko bez przyklejonego woreczka i zanurzać stomię w wodzie. Po dokładnym osuszeniu skóry przyklejamy przygotowany
wcześniej woreczek stomijny. Dopiero po przyklejeniu woreczka stosujemy środki natłuszczające skórę niemowlęcia (oliwkę lub kremy pielęgnacyjne).

Oliwka i kremy natłuszczające zastosowane przed przyklejeniem woreczka zmniejszą właściwości przylepne woreczków, a także spowodują ich samoistne odklejanie. Do pielęgnacji skóry wokół stomii możemy używać środków przeznaczonych wyłącznie do tego celu,
wyprodukowanych przez firmy specjalizujące się w produkcji sprzętu stomijnego.

Podczas kąpieli nie musimy specjalnie zabezpieczać stomii ale obchodźmy się z nią delikatnie. Jeżeli rodzice lub opiekunowie obawiają się, że popełnią jakiś błąd podczas kąpieli, mogą wykąpać dziecko z przyklejonym woreczkiem a następnie przemyć skórę
wokół stomii wodą z mydłem, osuszyć skórę i przykleić nowy woreczek.

Do kąpieli niemowlęcia ze stomią możemy używać normalnych środków pielęgnacyjnych (czyli środków ze składnikami natłuszczającymi) pod warunkiem, że niemowlę kąpiemy z przyklejonym woreczkiem a woreczek zmieniamy po wykonanych czynnościach higienicznych.
Zasadą prawidłowego stosowania sprzętu stomijnego jest utrzymanie prawidłowego pH skóry. Skóra nie może być ani zbyt sucha, ani dodatkowo natłuszczona.

Przy zakładaniu woreczka stomijnego należy pamiętać aby skóra na brzuchu nie była pofałdowana. Dlatego trzeba wyprostować nóżki dziecka, które u niemowląt są zazwyczaj skierowane w stronę brzuszka.

Czy dziecko może normalnie zacząć raczkować i rozwijać się taki sam sposób jak inne dzieci? Czy rodzice muszą wyjątkowo uważać na malucha ze stomią? (tzn. czy są określone konkretne pozycje w jakich trzyma się dziecko lub pozycje wskazane podczas snu
noworodka)

Wiek niemowlęcy i poniemowlęcy charakteryzuje się intensywnym tempem wzrastania i rozwoju psychoruchowego. Niemowlęta stają się coraz bardziej ruchliwe i ciekawe świata. Najpierw próbują podnosić główkę, obracać się na boki, siadać, raczkować, samodzielnie
chodzić. W tym okresie, stosowanie sprzętu stomijnego nie tylko zabezpiecza skórę wokół stomii przed odparzeniem, ale również zapewnia dziecku komfort. Prawidłowo przyklejony woreczek zabezpiecza ubranko przed zabrudzeniem treścią jelitową lub moczem.

Sprzęt stomijny w żadnym stopniu nie ogranicza ruchów dziecka. Wskazane jest stosowanie ubranka, które uniemożliwi dziecku dostęp do woreczka. Dziecko zaciekawione szeleszczeniem woreczka, może próbować bawić się nim doprowadzając do jego odklejenia.
Rodzice nie muszą w jakiś wyjątkowy sposób uważać na malucha ze stomią. Muszą stworzyć mu normalne warunki prawidłowego rozwoju. Powinni stosować wszelkie dozwolone dla danej grupy wiekowej zabawy i stymulować rozwój swojej pociechy

Czy dziecko może normalnie raczkować i rozwijać się w sposób prawidłowy? Dziecko musi normalnie się rozwijać, a rodzice w swojej nadopiekuńczości nie mogą tego procesu hamować. Niemowlęta mogą spać w wybranej przez siebie pozycji: na boku, na plecach,
na brzuszku z podkulonymi nóżkami. Dzieci kierując się instynktem wybierają dla siebie najodpowiedniejszą pozycję.

W wieku noworodkowym i niemowlęcym zaleca się stosowanie jednoczęściowego sprzętu stomijnego.

Czy trzeba wyjątkowo zabezpieczać stomię przed urazami czy zabrudzeniem w czasie zabawy dziecka?

Prawidłowo dobrany sprzęt stomijny wystarczy, aby zabezpieczyć stomię przed zabrudzeniem w czasie zabawy dziecka. Okres poniemowlęcy charakteryzuje się zwiększoną ruchliwością dziecka. Następuje doskonalenie chodzenia i biegania. Dziecko opanowuje i doskonali
mowę.

Wyłoniona stomia mogłaby sprawiać pewne kłopoty w zabawach z innymi dziećmi dlatego rozwiązaniem problemu jest stosowanie odpowiedniego sprzętu stomijnego i dodatkowych akcesoriów. W tym okresie rozwojowym dziecka możemy stosować sprzęt dwuczęściowy.
Dziecko ma większą powierzchnię brzuszka oraz potrafi wykonywać proste polecenia, których wykonanie ułatwi rodzicom zamontowanie worka do płytki. W związku ze zwiększoną ruchliwością dziecka, woreczek stomijny możemy wzmocnić dodatkowymi paskami hydrocoloidowymi
na zewnętrznej krawędzi woreczka. Mają one kształt półksiężyca i doskonale dopasowują się do kształtu przyklejonej płytki oraz brzuszka dziecka. Dodatkowo możemy zastosować pastę stomijną, która zwiększy przylepność płytki stomijnej.

W okresie przedszkolnym zabawa jest dominującą formą aktywności dzieci. Kontakty z rówieśnikami mają ogromne znaczenie. Dzieci zaczynają wykonywać coraz więcej ćwiczeń ruchowych, jeżdżą na rowerze, pływają w basenie. Wyłoniona stomia nie wpływa negatywnie
na rozwój małego człowieka, trzeba jednak zwracać uwagę na bezpieczeństwo podczas aktywności malucha. Ochrona stomii będzie polegała na ograniczeniu zbyt intensywnych ćwiczeń aby nie doszło do urazu brzucha i okolicy ,,zewnętrznej” części jelita.
Pamiętajmy, że stomia została wyłoniona podczas zabiegu chirurgicznego w czasie którego zakładano szwy, a ciągłość przewodu pokarmowego została naruszona.

Podsumowując: zabawy ruchowe, ćwiczenia oraz pływanie należy praktykować z zachowaniem zdrowego rozsądku. W takich sytuacjach stomię należy zawsze zabezpieczać workiem. Wskazane jest również stosowanie innych akcesoriów stomijnych takich jak: pasta stomijna,
półksiężyce hydrokolidowe lub silikonowe, czy pas stomijny

Jakie powikłania pojawiają się najczęściej w przypadku stomii u noworodków, u starszych dzieci oraz u młodzieży (obrzęk stomii, wypadanie, zwężenie stomii, krwawienie stomii)?

Powiklania jakie mogą pojawić się po wyłonieniu stomii to:

Powikłania wczesne:

• krwawienie z wyłonionej stomii
• obrzęk stomii
• infekcja
• martwica częściowa lub całkowita wyłonionego jelita
• częściowy lub całkowity brak zrostu skórnego

Powikłania późne:

• wciągnięcie przetoki jelitowej
• zwężenie przetoki jelitowej
• wypadanie błony śluzowej
• przepuklina okołostomijna
• mostek na błonie śluzowej jelita
• przewlekła przetoka okołostomijna

Powikłania skórne:

• odparzenie skóry wokół stomii
• uczulenie na sprzęt stomijny
• zmiany rozrostowe wokół stomii (ziarnina)

W grupie pacjentów pediatrycznych z wyłonioną stomią najczęściej spotykane powikłania dotyczą zmian skórnych czyli odparzeń, nadżerek, zmian przekrwiennych, wrzodziejących i rozrostowych.

Krwawienie i zwężenie stomii możemy zaobserwować również podczas pielęgnacji małych pacjentów. Dotyczy ono małej grupy, ale może pojawić się w każdym wieku.

Obrzęk jelita może pojawić się we wczesnym okresie pooperacyjnym i na ogół ustępuje samoistnie. Pojawia się u niewielkiej grupy pacjentów i dotyczy każdej grupy wiekowej.

Wypadanie stomii to wysunięcie się pętli jelita z otworu stomijnego. Może wystąpić u dziecka w każdym wieku.

Powikłanie, które spotykamy u dzieci najrzadziej to przepuklina okołostomijna. Przyczyną powstania przepukliny może być otyłość, nadmierny wysiłek fizyczny, kaszel, zaparcia. U dzieci zauważamy tę zmianę podczas silnego płaczu, kiedy zbyt duża siła skierowana
jest na jamę brzuszną.

Co jest przyczyną tych powikłań oraz jak im zapobiegać?

Przyczyny powstawania powikłań u dzieci z wyłonioną stomią mogą być różne w zależności od rodzaju powikłania lub choroby, z powodu której została wyłoniona stomia.

Zazwyczaj krwawienie ze stomii występuje w pierwszej dobie po zabiegu operacyjnym. Zauważamy wówczas niewielkie podciekanie krwi podczas wymiany sprzętu stomijnego. Po krótkotrwałym uciśnięciu krwawienie powinno ustać. Jeżeli jednak podciekanie krwią
występuje nadal, należy założyć szew hemostatyczny. W tym okresie opieka nad dzieckiem z wyłonioną stomią spoczywa na pielęgniarce.

Obrzęk jelita pojawia się również we wczesnym okresie pooperacyjnym. Przyczyną tego powikłania może być zbyt duży ucisk na naczynia żylne. Zaleca się stosowanie dwuczęściowego sprzętu stomijnego lub jednoczęściowego z okienkiem umożliwiającym obserwację
stomii. Do ochrony skóry zalecane jest używanie hydrocoloidowych półksiężyców. Obrzęknięta stomia ma średnicę dużo większą niż jej podstawa przy skórze. W tym przypadku wycięcie odpowiedniego otworu w płytce worka stomijnego staje się niemożliwe gdyż
przez mały otwór nie wciśniemy obrzękniętego jelita. Dlatego wcześniej zabezpieczamy skórę pierścieniami ochronnymi lub pastą stomijną, aby nie doszło do odparzenia skóry.

Infekcja jest powikłaniem wczesnym więc leczenie i pielęgnacja spoczywa na lekarzach i pielęgniarkach. Infekcja może być wynikiem kontaktu treści jelitowej z raną, bądź nieszczelnymi szwami mocującymi jelito do skóry. Stomię zaopatrujemy zawsze workiem
stomijnym. Wskazane jest również stosowanie opatrunków specjalistycznych (np.: Sorbalgon, Atrauman Ag lub innych, w zależności od rodzaju infekcji) oraz antybiotykoterapii.

Martwica częściowa lub całkowita wyłonionego jelita powstaje na skutek złego ukrwienia śluzówki jelita. Obserwując stomię widzimy, ze jej wygląd jest nieprawidłowy. Zauważamy czarną, dość suchą zmianę podobną z wyglądu do dużego strupa. Musimy codziennie
obserwować stomię i cierpliwie czekać aż martwica oddzieli się od zdrowej śluzówki. Widok oddzielającej się martwicy może być dla rodziców nieprzyjemny ale to powikłanie powstaje we wczesnym etapie pooperacyjnym, więc postępowanie i opieka w tym okresie
należy do pielęgniarki stomijnej.

Wypadanie stomii może pojawić się w każdym okresie po operacji. Wypadające jelito należy jak najszybciej odprowadzić do jamy brzusznej. Nieodprowadzenie może spowodować niedrożność i martwicę jelita. Zabieg wykonuje lekarz. Zdarzają się przypadki, że
przeszkoleni rodzice sami dają sobie radę z odprowadzeniem jelita, które dość często wysuwa się ale nie powoduje dalszych powikłań. Zdarza się, że niezbędne staje się wykonanie zabiegu operacyjnego w celu ponownego podszycia jelita za mięsień prosty
brzucha.

Zwężenie stomii występuje na skutek przewlekłych zapaleń lub martwicy śluzówki. Po demarkacji tkanki stomia staje się zwężona, płaska i wciągnięta a blizny zwężają ją jeszcze dodatkowo. Często z tego powodu treść jelitowa nie może być wydalona na zewnątrz.
Aby udrożnić stomię, konieczne jest wykonanie rozszerzania. Dorośli pacjenci taki zabieg mogą wykonywać sami posługując się palcem. U dzieci średnica jelita jest znacznie mniejsza, dlatego do rozszerzania lekarz używa rozszerzadeł Hegara. Duże zwężenie
wymaga wykonania zabiegu operacyjnego.

Stomia płaska występuje gdy śluzówka jelita znajduje się na poziomie skóry. Stomia wklęsła to taka, która zapadła się poniżej poziomu skóry. Taki rodzaj stomii jest trudny do zaopatrzenia. Do pielęgnacji takich przetok używamy płytek Convex, których część
przylegająca do skóry jest lekko wyprofilowana w kierunku ciała pacjenta. To powoduje szczelniejsze przyleganie. Do wyrównania nierówności na skórze używamy pasty stomijnej. Często musimy wspomóc się również pasem stomijnym.

Ziarnina wokół stomii, czyli zmiany rozrostowe, wyglądem przypominają małe grudki, brodawki. Przyczyną ich pojawiania jest reakcja skóry na przewlekłe podrażnianie przez szwy operacyjne lub na skutek gojenia się istniejących odparzeń. Najlepszym sposobem
zlikwidowania ziarniny jest „przypalanie” wystających nad poziom skóry grudek za pomocą 40% Argentum Nitricum. Jest to postępowanie długotrwałe. Jeśli nie osiągamy zamierzonych efektów, zmiany takie można usunąć chirurgicznie.

Grudki wystające ponad poziom skóry utrudniają przyklejanie worków stomijnych. Nierówności na skórze możemy wyrównywać pastą stomijną do czasu usunięcia zmian. Otwór w płytce stomijnej musi być wycięty dokładnie i dopasowany do wielkości stomii. Nie można
wycinać większych otworów gdyż doprowadzi to do odparzenia skóry.

Zmiany skórne wokół stomii są najczęstszym typem powikłań okołostomijnych. Występują u wielu pacjentów niezależnie od wieku, współistniejących chorób, rodzajów stomii i wrażliwości skóry. Najczęściej spotykane uszkodzenia skóry to: zmiana przekrwienna,
nadżerkowa i wrzodziejąca. Przy wszelkich powikłaniach skórnych zaleca się kąpiel bez przyklejonego woreczka. Do odklejania woreczka można zastosować preparaty ułatwiające usuwanie zużytego sprzętu stomijnego, które nie powodują dodatkowych uszkodzeń
skóry. Dzieci można kąpać w wodzie, do której dodajemy napar z rumianku. Po kąpieli skórę osuszamy metodą dotykową. Wskazane jest zastosowanie dodatkowego środka chroniącego skórę (np.: PeriPrep sensitive). Dodatkowo, możemy użyć pierścieni ochronnych.
Na tak przygotowaną skórę naklejamy worek, w którym jest wycięty odpowiedniej wielkości otwór (taki jaka jest wielkość i kształt stomii).