Prawo do zgody

Tekst: Biuro Rzecznika Praw Pacjenta

Artykuł powstał na podstawie rozdziału 5 art. 15-19 ustawy z dnia 6 listopada 2008 roku o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.

Pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub odmowy takiej zgody, po uzyskaniu informacji o:

swoim stanie zdrowia,

rozpoznaniu oraz proponowanych, a także możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych,

dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania,

wynikach leczenia oraz rokowaniu.

Chodzi tu o zgodę pacjenta należycie poinformowanego. Zgodę określić można jako swobodnie podjęty i wyrażony akt woli pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego. Powinna być ona wyrażona na podstawie przystępnie udzielonej, rzetelnej informacji co do wszystkich stadiów postępowania medycznego. Zgodę na przeprowadzenie badania lub udzielenie innych świadczeń zdrowotnych przez lekarza może wyrazić pacjent, u którego świadczenie ma być wykonane. Dla skuteczności zgody pacjenta na dokonanie zabiegu medycznego istotne znaczenie ma moment jej udzielenia ‒ zgoda powinna poprzedzać świadczenie zdrowotne.

W przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta zgodę wyraża się w formie pisemnej.

Zgoda pacjenta ma charakter odwołalny. Pacjent może ją skutecznie cofnąć zarówno przed przystąpieniem do udzielenia świadczenia zdrowotnego, jak i w trakcie jego udzielania.

Podmiotem uprawnionym do jej udzielenia jest więc osoba, która ukończyła 18 lat i zachowuje zdolność świadomego wyrażania woli, oraz nie jest całkowicie ubezwłasnowolniona. Jeśli pacjent nie spełnia tych kryteriów, niezbędna jest zgoda zastępcza, czyli zezwolenie sądu opiekuńczego.

Jeżeli pełnoletni, mający pełną zdolność prawną i działający z rozeznaniem pacjent sprzeciwia się interwencji medycznej, sprzeciw ten powinien być uwzględniony.

Zgoda pacjenta może wyrażona:

osobiście;

zawsze przez pacjenta, który ukończył 18 lat;

przez przedstawiciela ustawowego;

przez sąd opiekuńczy przypadku zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta.

Formy zgody:

ustnie;

przez każde zachowanie, które w sposób nie budzący wątpliwości wskazuje na wolę pacjenta poddania się określonym czynnościom medycznym;

w formie pisemnej w odniesieniu do zabiegu operacyjnego i metod leczenia lub diagnostyki, stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta oraz eksperymentu medycznego.

Zgoda wyrażona w formie pisemnej powinna zawierać:

informację o rodzaju zabiegu, jakiemu ma się poddać pacjent, wraz ze wskazaniem wybranej metody;

oświadczenie pacjenta o zapoznaniu go z typowymi, nietypowymi i przewidywalnymi możliwymi powikłaniami oraz z ryzykiem zabiegu i jego następstwach;

własnoręczny podpis pacjenta.

Zabieg medyczny wykonany bez zgody pacjenta jest czynnością bezprawną, nawet gdy wykonany jest zgodnie z zasadami wiedzy medycznej.

W przypadku pacjenta małoletniego od 16 do 18 roku życia wymagana jest zgoda podwójna:

Zgoda przedstawiciela ustawowego jak również małoletniego pacjenta.

W przypadku rozbieżności decyzji np. rodzica i pacjenta sprawę rozstrzyga sąd opiekuńczy.

Należy także podkreślić że przepisy ustawy w przypadku pacjenta małoletniego, całkowicie ubezwłasnowolnionego lub niezdolnego do świadomego wyrażania zgody na przeprowadzenie badania lub udzielenie innego świadczenia dają prawo do podejmowania decyzji przedstawicielowi ustawowemu, a w przypadku braku przedstawiciela ustawowego prawo to, w odniesieniu do badania, może wykonać opiekun faktyczny. Niezależnie od tego pacjent małoletni, który ukończył 16 lat, osoba ubezwłasnowolniona albo pacjent chory psychicznie lub upośledzony umysłowo, lecz dysponujący dostatecznym rozeznaniem, ma prawo do wyrażenia sprzeciwu co do udzielenia świadczenia zdrowotnego, pomimo zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego. W takim przypadku sprawę rozstrzyga sąd opiekuńczy. Zgoda osoby uprawnionej, a także jej sprzeciw mogą być wyrażone ustnie albo przez takie zachowanie, które w sposób nie budzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się proponowanym przez lekarza czynnościom albo brak takiej woli.

Jednak w zakresie tego prawa mogą wystąpić wyjątki w przypadkach jeśli:

pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej;

gdy zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody groziłaby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia (wtedy badanie lub udzielenie pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego bez jego zgody jest dopuszczalne, jeżeli wymaga on niezwłocznej pomocy lekarskiej, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym. Ww. decyzję lekarz powinien w miarę możliwości skonsultować z innym lekarzem i wszystko odnotować w dokumentacji medycznej. O wykonywanych czynnościach lekarz niezwłocznie zawiadamia przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego lub sąd opiekuńczy).

jeżeli w trakcie wykonywania zabiegu operacyjnego albo stosowania metody leczniczej lub diagnostycznej wystąpią okoliczności, których nieuwzględnienie groziłoby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkim uszkodzeniem ciała lub ciężkim rozstrojem zdrowia, a nie ma możliwości niezwłocznego uzyskania zgody (wtedy lekarz ma prawo, bez uzyskania tej zgody, zmienić zakres zabiegu bądź metody leczenia lub diagnostyki w sposób umożliwiający uwzględnienie tych okoliczności. W takim przypadku lekarz ma obowiązek, o ile jest to możliwe, zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności. O ww. okolicznościach lekarz dokonuje odpowiedniej adnotacji w dokumentacji medycznej oraz informuje pacjenta, przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego albo sąd opiekuńczy).