start
o stomii bez cenzury
blog
kontakt
magazyn Autorzy: Jerzy Medyński, Zofia Augusewicz, Agnieszka Biskup, Helena
Dziekańska, Eliza Zalewska
- Czy stomię będę mieć już zawsze?
Czy stomia jest ostateczna zależy od schorzenia w przebiegu którego została wyłoniona oraz od stanu pacjenta. Po rozległych zabiegach resekcyjnych, np. brzuszno-kroczowej amputacji odbytnicy, usunięciu całego jelita grubego wraz ze zwieraczami (proktokolektomia) nie ma innego rozwiązania jak wyłonienie stałej, końcowej stomii. Podobnie po niektórych onkologicznych zabiegach urologicznych (np. resekcja pęcherza moczowego w przebiegu raka) konieczne jest wyłonienie stałej urostomii. Ostateczne stomie wytwarza się także często w przypadkach znacznego zaawansowania procesu chorobowego (np. nowotworu) w celu odbarczenia niedrożności mechanicznej przewodu pokarmowego – są to tzw. zabiegi paliatywne. Jednak generalną zasadą jest dążenie do usunięcia zmian chorobowych z jednoczasowym odtworzeniem ciągłości przewodu pokarmowego poprzez wykonania rozmaitych wewnętrznych zespoleń. Bardzo pomocne w uniknięciu stomii są tzw. staplery jelitowe czyli narzędzia do wykonania rozmaitych zespoleń, czasami w trudno dostępnych miejscach. Odpowiedź: Jerzy Medyński, chirurg pracujący w Klinice Chirurgii Małoinwazyjnej i Proktologicznej – Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego im. Jana Mikulicza – Radeckiego we Wrocławiu - Czy warto zdecydować się na operację powrotu do zespolenia?
Na pewno warto ale pod pewnymi warunkami! Od zabiegu wyłonienia stomii musi upłynąć odpowiednio długi czas, tak aby stomia mogła w pełni spełnić swoje zadania odbarczenia przewodu pokarmowego czy moczowego. Ten okres to minimum 6-8 miesięcy. A najkorzystniej myśleć o zamknięciu stomii po upływie roku. Nie wolno zabiegu rekonstrukcyjnego przyśpieszać, wywierać nacisku na lekarza prowadzącego, ponieważ wielokrotnie zabieg odtworzenia ciągłości i likwidacji stomii jest znacznie trudniejszy i obarczony większym ryzykiem dla pacjenta niż zabieg pierwotny wyłonienia stomii (np. pooperacyjne zrosty czy zmiana anatomii narządów). Ponadto przed likwidacją stomii musi być przeprowadzona bardzo dokładna diagnostyka, szczególnie potwierdzenie drożności dystalnego, wyłączonego odcinka przewodu pokarmowego. Odpowiedź: Jerzy Medyński, chirurg pracujący w Klinice Chirurgii Małoinwazyjnej i Proktologicznej – Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego im. Jana Mikulicza – Radeckiego we Wrocławiu - Czy po operacji zespolenia będzie jak przed stomią?
Jeśli zostaną spełnione wszystkie warunki bezpiecznego zabiegu to jak najbardziej jest szansa na normalne życie. Oczywiście musimy mieć pewność, że została wyleczona zasadnicza choroba. Odpowiedź: Jerzy Medyński, chirurg pracujący w Klinice Chirurgii Małoinwazyjnej i Proktologicznej – Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego im. Jana Mikulicza – Radeckiego we Wrocławiu - Czy po zespoleniu mogą wystąpić powikłania?
Oczywiście, mogą wystąpić powikłania podobnie jak przy każdym innym zabiegu chirurgicznym. Dalszy, dotychczas wyłączony z pasażu jelitowego odcinek przewodu pokarmowego może wykazywać daleko posunięte zmiany degeneracyjne i w związku z tym zespolenie jelitowe wykonane ręcznie lub staplerowo może być słabo ukrwione, niedrożne lub nieszczelne. Najczęściej spotykane powikłania po zabiegu rekonstrukcji przewodu pokarmowego to; uszkodzenia innych narządów w czasie preparowania jelit, niedrożność zespolenia lub powstanie nieszczelności, zaciek treści jelitowej do jamy otrzewnej i powikłania septyczne włącznie z rozlanym zapaleniem otrzewnej. Odpowiedź: Jerzy Medyński, chirurg pracujący w Klinice Chirurgii Małoinwazyjnej i Proktologicznej – Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego im. Jana Mikulicza – Radeckiego we Wrocławiu - Dlaczego stomie mają różne rozmiary?
Różne rozmiary stomii zależą głównie od zastosowanej techniki chirurgicznej, od odcinka wyłanianego jelita (ileostomia, kolostomia czy urostomia) a przede wszystkim od stanu odżywienia pacjenta (otyłość) lub stanu powłok brzusznych, w których jest wytwarzany kanał stomijny.
Odpowiedź: Jerzy Medyński, chirurg pracujący w Klinice Chirurgii Małoinwazyjnej i Proktologicznej – Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego im. Jana Mikulicza – Radeckiego we Wrocławiu - Czy można mieć jednocześnie dwa rodzaje stomii?
Tak, jest to możliwe. Klasycznym przykładem są rozległe zabiegi onkologiczne, w trakcie których wykonujemy resekcje różnych części przewodu pokarmowego i jednocześnie np. układu moczowego. Wówczas istnieje konieczność wytworzenia stomii jelitowej i urostomii. Na szczęście tego typu sytuacje należą do wyjątkowo rzadkich. Odpowiedź: Jerzy Medyński, chirurg pracujący w Klinice Chirurgii Małoinwazyjnej i Proktologicznej – Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego im. Jana Mikulicza – Radeckiego we Wrocławiu - Mam podrażnioną skórę wokół stomii. Czy mogę używać Octeniseptu?
Często źle dobrany sprzęt stomijny lub za duży otwór wycięty w płytce stomijnej może stać się gehenną dla stomika. Octenisept jest preparatem stosowanym do dezynfekcji rany i zastosowanie go do pielęgnacji skóry wokół stomii nie ma uzasadnienia, a wręcz może spowodować jej podrażnienie. Do zmywania skóry wokół stomii najlepiej stosować środki do tego celu przeznaczone takie jak zmywacze w postaci chusteczek, czy spray’u. Na rynku dostępna jest szeroka gama tych produktów różnych producentów, nie powinno być więc problemu z dobraniem odpowiedniego preparatu. Jeżeli jednak nie mamy takich możliwości do zmywania skóry wokół stomii możemy użyć wody i mydła (typu szare mydło). Do osuszenia skóry możemy użyć suszarki do włosów – zimny nawiew. Gdy pojawią się problemy z którymi sami nie umiemy sobie poradzić zwróćmy się o pomoc do pielęgniarki stomijnej lub do przedstawiciela firmy, aby wspólnie rozważyć problem i znaleźć rozwiązanie. Odpowiedź: Zofia Augusewicz, pielęgniarka stomijna pracująca na Oddziale Chirurgii Ogólnej w szpitalu Copernicus w Gdańsku - Czy używać sudocremu do pielęgnacji skóry wokół stomii?
Sudocrem jest dobrym środkiem antyseptycznym dla dzieci i dorosłych używających pieluch. Wskazany jest w profilaktyce i łagodzeniu skutków zapalenia skóry spowodowanych podrażnieniem moczem. Nie ma jednak żadnych wątpliwości, że nie należy stosować Sudocremu do pielęgnacji skóry wokół stomii ponieważ może spowodować odklejanie się płytki stomijnej, co w konsekwencji może doprowadzić do podciekania treści wydzieliny jelitowej pod płytkę, a następnie do podrażnienia skóry. W przypadku zaognień skóry wokół stomii, najlepiej stosować środki do tego celu przeznaczone takie jak chusteczki do przemywania skóry, czy preparaty ochronne potocznie zwane drugą skórą. Jeśli nie mamy takich możliwości do pielęgnacji skóry wokół stomii możemy użyć wody i mydła (typu szare mydło). Do osuszenia skóry możemy użyć suszarki do włosów – zimny nawiew. Pamiętajmy jednak gdy pojawią się problemy, z którymi sami nie umiemy sobie poradzić zwróćmy się o pomoc do pielęgniarki stomijnej lub do przedstawiciela firmy, aby wspólnie rozważyć problem i znaleźć rozwiązanie. Odpowiedź: Zofia Augusewicz, pielęgniarka stomijna pracująca na Oddziale Chirurgii Ogólnej w szpitalu Copernicus w Gdańsku - Jak należy często zmieniać worek?
Worek jednoczęściowy, z możliwością odpuszczania treści należy zmieniać co drugi dzień, pod warunkiem dobrej jego żywotności na skórze, czyli braku podciekania treści pod przylepiec. Taki worek należy opróżniać tak często w ciągu doby, jak narzuca to rytm wypróżnień. Natomiast worek jednoczęściowy zamknięty, tzw. jednorazowy (przeznaczony dla osób ze stomią na jelicie grubym, o regularnym rytmie wypróżnień), należy zmieniać po każdym wypróżnieniu, ale nie częściej niż 2 – maksymalnie 3 worki dziennie. Jeśli zaś weźmiemy pod uwagę worek w systemie dwuczęściowym (płytka + worek), który również należy zmieniać, pozostawiając płytkę na skórze, należy to robić tak samo co 2 dni. Najdalej co 3 dni. Robi się to: – dla higieny, bo worek długo będący na brzuchu, opróżniany, nierzadko płukany od dołu, robi się nieestetyczny, zmechacony, niesympatycznie pachnący itd. – dla obserwacji swojej stomii, by widzieć czy jelito w jakikolwiek sposób nie uległo zmianie, czy wokół stomii sprzęt jest szczelny itd. – dla zapobiegania podciekaniu, czyli np., aby uzupełnić wypłukaną przez treść jelitową pastę uszczelniającą. Odpowiedź: Agnieszka Biskup, pielęgniarka stomijna pracująca w Klinice Chirurgii Ogólnej i Kolorektalnej Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego im. Wojskowej Akademii Medycznej – Centralny Szpital Weteranów - Jaka ma być odległość między stomią a płytką?
Otwór w płytce, ale i w worku samoprzylepnym, powinien być wycięty w takim kształcie jaki ma stomia oraz powinien mieć średnicę do 2-3 mm większą niż średnica stomii (jelita). Płytka wycięta na mniejszą średnicę będzie ocierać o brzeg jelita i może spowodować jego krwawienie kontaktowe, lubsprzyjać podciekaniu. Początkowo będzie to tylko śluz (jest naturalnie produkowany przez jelito), ale z czasem będzie to później treść jelitowa. Pozostającą przestrzeń skórną między samym jelitem a brzegiem płytki należy zabezpieczyć pastą uszczelniającą lub pierścieniem uszczelniającym, zwłaszcza przy ileostomii czy kolostomii z luźnymi wypróżnieniami. Odpowiedź: Agnieszka Biskup, pielęgniarka stomijna pracująca w Klinice Chirurgii Ogólnej i Kolorektalnej Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego im. Wojskowej Akademii Medycznej – Centralny Szpital Weteranów - Jak używać pasty uszczelniającej?
Swoich pacjentów uczę, by pastę stosowali bezpośrednio na skórę, bardzo blisko stomii. Tak blisko, by obejmowała jelito na kształt szalika, który w zimie otula szyję, czyli szczelnie. Dokładnie robię to tak, że biorę w całą dłoń tubkę i wyciskając pastę, rozsmarowuję ją od razu przy samej stomii. Można też nałożyć pastę na powierzchnię przylepną płytki lub worka samoprzylepnego. Trzeba do tego zdjąć folię zabezpieczającą przylepiec, można płytkę lub worek odwrócić częścią przylepną do góry i położyć na czymś, by było wygodnie, a następnie posmarować ok. 1mm warstwę pasty na samym brzegu wyciętego otworu. Można też pastę położyć wokół stomii, formując ją lekko zwilżonym palcem. Do wilgotnego palca pasta się nie przykleja. Ale przy tym sposobie trzeba być bardzo uważnym, by woda ze zbyt mokrego palca nie spłynęła na skórę na miejsce, w którym ma być przyklejona świeża płytka. Odpowiedź: Agnieszka Biskup, pielęgniarka stomijna pracująca w Klinice Chirurgii Ogólnej i Kolorektalnej Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego im. Wojskowej Akademii Medycznej – Centralny Szpital Weteranów - Jak wymienić worek w przypadku ileostomii, kiedy ciągle leci. Gdy już wyczyszczę skórę wokół stomii, nagle znów coś wylatuje i nie mogę dobrze przykleić nowego worka.
Poprawne naklejenie sprzętu w przypadku ileostomii wymaga od pacjenta lub osoby opiekującej się nim przede wszystkim sprawnej koordynacji działań. Musimy mieć przygotowany cały niezbędny asortyment sprzętu i akcesoriów. Ze względu na to, że ileostomia nie robi sobie przerw w swoim funkcjonowaniu a treść jelitowa jest płynna pojawia się problem z odpowiednim przygotowaniem skóry do wklejenia nowego sprzętu. Jeżeli pacjent ma prawidłowo dobrany sprzęt stomijny, to znaczy taki który: – idealnie zabezpiecza jego skórę – utrzymuje się na skórze bez podciekania i odklejania – nie ogranicza aktywności fizycznej pacjenta – nie powoduje problemów z efektywnym snem i wypoczynkiem wówczas podczas wymiany woreczka stomijnego nie poszukujemy rozwiązań problemu w sprzęcie stomijnym ponieważ to nie z tego powodu nie udaje się nam wkleić go poprawnie. Nasz problem wymaga bardzo wnikliwej obserwacji stomii i rytmu wypróżnień w celu określenia kiedy jest ona najmniej aktywna, czyli kiedy wydala mniejszą ilość treści. Pozwoli to na określenie najbardziej optymalnego czasu na wymianę sprzętu stomijnego. Z reguły są to wczesne godziny poranne kiedy organizm przetrawi i wydali spożyty posiłek wieczorny, a nie dostanie jeszcze kolejnej porcji pożywienia. Często powodem ciągłego wydzielania jest również napinanie mięśni brzucha podczas toalety: osuszania lub mierzenia stomii, Dlatego już na wstępie wspomniałam o przygotowaniu przed wymianą woreczka całego niezbędnego sprzętu, żeby podczas wykonywania czynności ograniczyć do minimum prace mięśni brzucha. Istotną rzeczą jest również pozycja, w jakiej zmieniamy sprzęt stomijny. Z całą pewnością ułatwieniem jest pozycja leżąca ponieważ wówczas mięśnie brzucha nie są napięte Unikać należy też kaszlu, kichania a nawet podnoszenia głowy. Kolejnym elementem mogącym wpływać na ciągłe wydalanie treści jelitowej może być zła dieta, która pobudza perystaltykę przewodu pokarmowego i tym samym przyspiesza wydalanie treści jelitowej. Być może zmiana diety będzie rozwiązaniem problemu ciągłego wypływania treści jelitowej. Odpowiedź: Helena Dziekańska, pielęgniarka stomijna pracująca na Oddziale Chirurgii Ogólnej i Onkologicznej w Szpitalu Miejskim św. Jana Pawła II w Elblągu
- Czy należy co jakiś czas zmieniać producenta worków aby skóra się nie przyzwyczaiła i żeby się lepiej trzymało?
Nie ma zalecenia wymiany sprzętu stomijnego z powodu przyzwyczajenia się skóry. Jeżeli pacjent ma prawidłowo dopasowany sprzęt stomijny i umie samodzielnie dokonać jego wymiany, czuje się z nim bezpiecznie, komfortowo i nie ogranicza on w żaden sposób jego codziennego funkcjonowania, nie należy go zmieniać. Skóra, owszem przyzwyczaja się do sprzętu stomijnego, ale to nic złego. Najprostszym porównaniem może być używanie chociażby bielizny, odzieży czy obuwia jeżeli – czujemy się w nich dobrze i spełniają nasze oczekiwana pod względem komfortu, wygody i jakości nie wyrzucamy ich do kosza tylko dlatego, że istnieją inne. Natomiast jeżeli używany sprzęt stomijny jest wykonany w starej technologii a chcemy zapewnić stomikowi wyższą jakość życia i funkcjonowania ze stomią możemy zaproponować wymianę, ale taką decyzję powinien podjąć pacjent. Niewątpliwie jeżeli pojawiają się problemy z utrzymaniem sprzętu stomijnego na skórze lub kiedy pojawiają się problemy skórne należy rozważyć zmianę sprzętu oczywiście po wcześniejszym wykluczeniu błędów pielęgnacyjnych lub związanych w techniką wymiany sprzętu. Odpowiedź: Helena Dziekańska, pielęgniarka stomijna pracująca na Oddziale Chirurgii Ogólnej i Onkologicznej w Szpitalu Miejskim św. Jana Pawła II w Elblągu - Kiedy używać danego rodzaju worków: otwarty lub zamknięty, jedno lub dwuczęściowy?
Podział worków stomijnych na otwarte, zamknięte i z kranikiem wynika z konieczności dopasowania do gęstości treści jelitowej jaką mają zbierać. W przypadku ileostomików treść jest rzadka, pojawia się nieregularnie i jest jej więcej. Kilkukrotna wymiana woreczków w ciągu dnia byłaby niekorzystna dla skóry bo mikrouszdzenia naskórka prowadzą do poważnych problemów pielęgnacyjnych. Stąd konieczność stosowania sprzętu odpuszczalnego (otwartego), który daje możliwość opróżnienia i bezpiecznego ponownego zamknięcia. Worki zamknięte są stworzone z myślą o kolostomikach ponieważ treść jelitowa jest gęsta a rytm wypróżnień jest zbliżony do fizjologicznego. Napełniony woreczek należy zdjąć i wymienić na nowy. Kolostomicy w okresie pooperacyjnym lub jeśli pozostawiono im krótki odcinek jelita grubego i treść nie zagęszcza się wystarczająco, mogą z powodzeniem także korzystać ze sprzętu otwartego i opróżniać go w ciągu dnia w miarę potrzeb. Woreczki z kranikiem przeznaczone sa dla urostomików, czyli osób ze stomią na układzie moczowym. Sprzęt jednoczęściowy (płytka zintegrowana z workiem) i dwuczęściowy (płytka i worek są osobnymi przedmiotami) jest dostępny w zaopatrzeniu każdego rodzaju stomii. Wybór spośród tych dwóch systemów zależy od preferencji osobistych stomika i może być stosowany i bezpośrednio po zabiegu operacyjnym, i przez osoby mające stomię dłuższy czas. Oczywiście każdy sprzęt ma swoje dobre i złe strony to pacjent musi być przekonany, że to co nosi jest idealne, dobre i pozwala mu cieszyć się pełnią życia rodzinnego, społecznego i zawodowego. Sprzęt stomijny warto wybrać wspólnie z pielęgniarka stomijną, po przedyskutowaniu swoich pierwszych obserwacji poczynionych po jego założeniu na skórę. Każdy idąc do sklepu wie czego oczekuje a spotykając się z pielęgniarką stomijną powinien wiedzieć, że jest to źródło wiedzy jaką musi pozyskać przed powrotem do domu. Odpowiedź: Helena Dziekańska, pielęgniarka stomijna pracująca na Oddziale Chirurgii Ogólnej i Onkologicznej w Szpitalu Miejskim św. Jana Pawła II w Elblągu - Czy zawsze stosować pastę stomijną? Która pasta jest lepsza z alkoholem czy bez?
Pasta stomijna jest swego rodzaju parasolem bezpieczeństwa. Jak wiemy w zaopatrzeniu stomii istotną rolę odgrywa precyzyjne dopasowanie i docięcie płytki przestrzeń między stomią a brzegiem płytki powinna być jak najmniejsza żeby nie narażać skóry na drażniące działanie treści jelitowej. Dlaczego pastę nazwałam parasolem bezpieczeństwa, ponieważ służy ona do tego żeby w przypadku wątpliwości lub niedokładnego docięcia płytki zabezpieczyć skórę wokół stomii. Jest ona również idealnym wypełniaczem wszelkiego rodzaju zagłębień i nierówności mogących powodować podciekanie treści jelitowej pod płytkę stomijną. Różnica miedzy pastą z alkoholem a pastą bez alkoholu to przede wszystkim dyskomfort spowodowany chwilowym pieczeniem po nałożeniu pasty z alkoholem. Dotkliwie odczuwają go głównie osoby, które mają podrażnioną skórę lub zmiany skórne wymagające leczenia wówczas polecam pastę bez alkoholu ponieważ ma ona nieco bardziej plastyczną konsystencję i nie powoduje narażenia pacjenta na dodatkowe dolegliwości bólowe. Odpowiedź: Helena Dziekańska, pielęgniarka stomijna pracująca na Oddziale Chirurgii Ogólnej i Onkologicznej w Szpitalu Miejskim św. Jana Pawła II w Elblągu - Czy wyłoniona stomia boli podczas zmiany woreczka stomijnego?
W pierwszych dniach po operacji, kiedy mamy do czynienia z raną operacyjną i jelitem wszytym w skórę, stomik dziecko oczywiście odczuwa ból związany z wytworzeniem stomii. W tym czasie pacjent ma podawane są leki przeciwbólowe, a sprzęt stomijny jest zmieniany przez wykwalifikowany personel. Aby zmniejszyć do minimum ból przy zmianie woreczka stomijnego, używany jest sprzęt jednoczęściowy. We wczesnym okresie pooperacyjnym rodzice są obserwatorami wykonywanych czynności. Wyłonione jelito jest przyszyte do skóry szwami rozpuszczalnymi co oszczędza pacjentowidziecku dodatkowego stresu związanego z ich usuwaniem. Wyjątek stanowią szwy na ranie operacyjnej, które należy usunąć w odpowiednim czasie. Kiedy rana jest zagojona wyłonione jelito nie boli ponieważ. Jelito jest bardzo dobrze ukrwione lecz słabo unerwione. Należy jednak obchodzić się z nim delikatnie aby nie uszkodzić śluzówki, bo będzie krwawić.. Podczas mycia nie należy pocierać go gąbką czy gazikiem lecz lekko dotykać aby usunąć resztki treści jelitowej. Po operacji dozwolone są różne rodzaje aktywności ruchowej i Dziecko Dzieci także może mogą poruszać się swobodnie,: raczkować, i bawić się lecz ubranka dziecka powinny być trochę luźniejsze, nie krępujące ruchów. Woreczek stomijny nie powinien być mocno ściśnięty pieluszką aby treść jelitowa miała możliwość wypływania z jelita. Dobrym rozwiązaniem są ubranka typu „body”, pajacyki, luźniejsze spodnie na szelkach. Podsumowując: wyłonione jelito nie boli, ale należy obchodzić się z nim delikatnie. Odpowiedź: Eliza Zalewska, Pielęgniarka stomijna pracująca na Oddziale Chirurgii Ogólnej Instytutu „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” - Czy można kąpać dziecko w wannie, czy dozwolony jest tylko prysznic?
Do najważniejszych codziennych czynności należy kąpiel dziecka. Kąpiel najlepiej wykonywać wieczorem przed ostatnim karmieniem. Czynności związane z myciem dziecka wykonujemy bardzo delikatnie, chroniąc szczególnie śluzówkę wyłonionego jelita. Możemy ją delikatnie obmywać wodą i mydełkiem ale nie pocieramy jej myjką aby nie doszło do uszkodzenia delikatnej struktury śluzówki. Zatem możemy kąpać dziecko bez przyklejonego woreczka i zanurzać stomię w wodzie. Podczas kąpieli nie musimy specjalnie zabezpieczać stomii ale obchodzimy się z nią delikatnie. Jeżeli rodzice obawiają się, że mogą popełnić jakiś błąd podczas kąpieli, mogą wykąpać dziecko z przyklejonym woreczkiem a następnie po usunięciu zużytego woreczka przemyć skórę wokół stomii wodą i mydłem, osuszyć skórę i przykleić nowy woreczek. Jedynym problemem podczas kąpieli bez przyklejonego woreczka stomijnego może być wydobywanie się treści jelitowej ze stomii do wody. Jest to sytuacja mało komfortowa i niehigieniczna. Jak już wspomniałam, kąpiel najlepiej wykonywać przed karmieniem. Wtedy perystaltyka jelit jest spokojniejsza a wydalanie treści jelitowej zwolnione Jeżeli mamy do czynienia z ileostomią wyłonioną wysoko (krótkie jelito cienkie) lub urostomią, lepszym i bardziej higienicznym sposobem jest wykonanie kąpieli z przyklejonym woreczkiem. To uchroni wodę przed zabrudzeniem wody treścią jelitową lub moczem a tym samym czynności związane z toaletą ciała będą bardziej higieniczne i komfortowe. Odpowiedź: Eliza Zalewska, Pielęgniarka stomijna pracująca na Oddziale Chirurgii Ogólnej Instytutu „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”