Badania endoskopowe w diagnostyce onkologicznej

Lip 202015

Na czym polegają i do czego służą badania endoskopowe

Badanie endoskopowe – badanie wnętrza układu pokarmowego, oddechowego. moczowo-płciowego oraz jam ciała za pomocą przyrządów, najczęściej w postaci giętkiego przewodu o średnicy około 10mm, umożliwiających doprowadzenie światła oraz optyki (światłowód, kamera CCD, układ soczewek) tak by możliwe było obserwowanie tkanek. Oprócz toru wizyjnego współczesny endoskop zazwyczaj posiada kanał narzędziowy umożliwiający pobierania materiału, w tym wycinków tkanek do badań, oraz wykonywanie niektórych zabiegów chirurgicznych.Badania endoskopowe umożliwiają ocenę stanów chorobowych przy istniejących objawach klinicznych, które sugerują istnienie określonych patologii (m.in. zmiany zapalne, polipy nienowotworowe, naczyniaki, nowotwory) oraz pobranie wycinków tkanek do dalszych badań histopatologicznych. Badania endoskopowe wykorzystuje się także w profilaktyce chorób nowotworowych jako badania skriningowe (przesiewowe) np. kolonoskopia wykonywana pod kątem profilaktyki raka jelita grubego.

Fot. 1. Nowoczesny endoskop firmy Pentax przeznaczony do wykonywania gastroskopii. Widoczna głowica manipulatora, przewód giętki endoskopu oraz końcówka endoskopu z widocznymi: światłowodami odpowiadającymi za oświetlenie, kamerą oraz otworem kanału roboczego dla narzędzi.
Pentax Medical

Ze względu na region i zakres wykonywania badania wziernikowego możemy wyróżnić następujące badania:

  • ezofagoskopia (wziernikowanie przełyku)
  • gastroskopia (wziernikowanie żołądka)
  • duodenoskopia (wziernikowanie dwunastnicy z oceną ujścia przewodu trzustkowego)
  • endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW lub ERCP – od ang. endoscopic retrograde cholangiopancreatography) – ocena endoskopowa połączona z oceną radiologiczną przewodów trzustkowych i żółciowych po podaniu kontrastu drogą endoskopową)
  • rektoskopia (wziernikowanie odbytnicy)
  • sigmoidoskopia (wziernikowanie esicy)
  • kolonoskopia (wziernikowanie całego jelita grubego)
  • bronchoskopia (wziernikowanie dróg oddechowych)
  • duktoskopia (wziernikowanie przewodów wyprowadzjących w piersi)
  • fistuloskopia (wziernikowanie przetok np. przetok okołoodbytniczych)
  • cystoskopia (wziernikowanie pęcherza moczowego)

Ze względu na zakres badania obejmujący więcej niż jeden odcinek przewodu pokarmowego, najczęściej wykonuje się badania endoskopowe obejmujące górny odcinek przewodu pokarmowego (przełyk + żołądek + dwunastnica) – jest to gastroskopia oraz dolny odcinek przewodu pokarmowego (odbytnica + pozostała część jelita grubego do kątnicy) – jest to kolonoskopia.

Gastroskopia i jej znaczenie diagnostyczne

Gastroskopia – badanie wziernikowe, wykonywane za pomocą giętkiego przyrządu pozwalającego obejrzeć wnętrze przełyku, żołądka i dwunastnicy. Badanie wykonywane jest w celach profilaktycznych i diagnostycznych (ocena zmian chorobowych ścian przewodu pokarmowego, pobieranie wycinków do badania histopatologicznego) lub leczniczych (usuwanie przypadkowo lub celowo połkniętych ciał obcych, ostrzykiwanie lub klipsowanie krwawiących naczyń krwionośnych, zakładanie samorozprężalnych protez w przypadku zwężenia np. przełyku, wycinanie zmian chorobowych śluzówki żołądka i inne).

Fot. 2. Gastroskopia – obraz z badania, widoczne wnętrze żołądka oraz przewód endoskopu

Wskazania do gastroskopii

Badanie wykonuje się zazwyczaj jako część szerszego badania górnego odcinka przewodu pokarmowego włącznie z oceną żołądka i dwunastnicy. Wskazaniami do wykonania gastroskopii są m.in.:

  • trudności w połykaniu pokarmów (dysfagia)
  • uczucie bólu lub/i pieczenia („zgaga” w przełyku zarówno samoistne jak i w trakcie przełykania pokarmów))
  • zakrztuszanie się cofającą się treścią z przełyku w pozycji leżącej (również w czasie snu))
  • wymioty treścią krwistą lub fusowatą (treść fusowata – strawiona przez kwas solny w żołądku treść krwista))
  • bóle zamostkowe przy braku potwierdzenia zmian niedokrwiennych mięśnia sercowego (mogą wskazywać m.in. na istnienie przepukliny rozworu przełykowego))
  • bóle w górnej części brzucha (samoistne lub po spożyciu pokarmów))
  • anemia spowodowana utratą krwi (smoliste stolce, obniżenie parametrów krwi bez określonej przyczyny przy braku zmian patologicznych w badaniu wziernikowym jelita grubego – kolonoskopii))

Gastroskopia – przygotowanie się przez pacjenta do badania

  • W momencie otrzymania skierowania na badanie należy poinformować lekarza, który będzie wykonywał badanie o istniejących stanach chorobowych i przyjmowanych lekach (cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroby niedokrwienne mięśnia sercowego, rozrusznik serca, przebyte udary mózgu, padaczka, leki obniżające ciśnienie, insulina, leki nasercowe, leki obniżąjące krzepliwość krwi i inne)
  • Jeśli lekarz nie zaleci inaczej, chorzy z przewlekłymi chorobami, wymagający regularnego podawania leków, powinni zażyć poranną dawkę leku popijając niewielką ilością wody.
  • W przypadku ciąży należy bezwzględnie poinformować o tym lekarza przed badaniem.
  • W dniu badania pacjent musi być na czczo. Dopuszczalne jest picie wody, ale na godzinę przed badaniem należy zaprzestać przyjmowania doustnie płynów.
  • Przed badaniem pacjent podpisuje pisemną zgodę na zabieg.

Gastroskopia – przebieg badania

Badanie polega na włożeniu przez usta (przez założony ustnik) giętkiego fiberoskopu. Ze względu na odruch wymiotny po dotknięciu tylnej ściany gardła, miejsce to jest znieczulane przed zabiegiem miejscowo działającym środkiem znieczulającym w areozolu (Uwaga: należy pamiętać, że po wykonaniu badania stan znieczulenia utrzymuje się około 2-4 godzin i w tym czasie nie powinno się nic jeść ani pić ze względu na ryzyko zachłyśnięcia. Z tego samego powodu należy uważać na gryzienie, gdyż łatwo można uszkodzić – ugryźć – wewnętrzną stronę policzka).

Po dojściu endoskopu do tylnej ściany gardła lekarz prosi o przełknięcie (odruch połykania otwiera górny zwieracz przełyku i zamyka jednocześnie krtań), co umożliwia wprowadzenie endoskopu do przełyku.

Zazwyczaj endoskop wprowadza się od razu do żołądka, chyba że w przełyku znajduje się stan chorobowy uniemożliwiający wprowadzenie endoskopu głębiej (np. guz nowotworowy, duże łagodne guzy śródścienne przełyku, zwężenia po oparzeniach, żylaki przełyku).

Żołądek jest oceniany od miejsca połączenia przełykowo-żołądkowego, gdzie mogą istnieć zmiany zapalne (t.zw. przełyk Barretta, zmiany spowodowane refluksem, czyli cofaniem się treści żołądkowej do przełyku), poprzez trzon żołądka aż do odźwiernika prowadzącego do dwunastnicy i dalej. Oceniane jest ujście przewodu trzustkowo-żółciowego do dwunastnicy i stan śluzówki.

Wycofując fiberoskop lekarz ocenia stan śluzówki żołądka i pobiera wycinek do badania oceniającego istnienie zakażenia bakterią Helicobacter Pylori (H.Pylori). Badanie to polega na umieszczeniu wycinka ze śluzówki bezpośrednio po pobraniu na odpowiedniej płytce z przeciwciałami – zmiana zabarwienia z koloru żółtego na pomarańczowo-czerwony świadczy o istnieniu infekcji H.Pylori. Wynik testu jest dostępny już w trakcie badania, czas oczekiwania wynosi 10 do 30 minut.

Po ocenie stanu śluzówki żołądka, pobraniu wycinków do badania na ocenę infekcji H.Pylori oraz ewentualnym pobraniu wycinków ze zmian chorobowych lekarz dokonuje t.zw. inwersji endoskopu (odwróceniu go w obrębie żołądka) co pozwala na dokładną ocenę górnej, podwpustowej części żołądka.

W ten sposób można ocenić zarówno zmiany chorobowe w śluzówce tej części żołądka jak i ocenić istnienie przepukliny rozworu przełykowego (czyli otworu w przeponie poprzez który przechodzi przełyk z jamy brzusznej do śródpiersia leżącego nad przeponą). Wycofując endoskop lekarz ocenia ponownie stan nabłonka przełyku i ewentualne zmiany chorobowe.

W trakcie badania pacjent odczuwa dyskomfort związany z poruszaniem endoskopu w żołądku (zwłaszcza w tracie inwersji) oraz wypełnianiem żołądka powietrzem. Mogą występować odbijania, odruchy wymiotne (uwaga! – należy starać się je powstrzymywać – wówczas się nie nasilają) oraz ślinotok (pod głowę podkłada się z tego powodu naczynie nerkowate lub ligninę.

Są to normalne odruchy i odczucia w trakcie badania wziernikowego i nie należy się krępować z powodu ich występowania („wszyscy tak mają”). Jeśli pacjent obawia się ich występowania lub występowały one przy poprzednim takim badaniu, utrudniając lub uniemożliwiając jego wykonanie, niezbędne będzie podanie przed badaniem środków uspokajających droga dożylną (poprzez założony przed badaniem cewnik dożylny – wenflon). Uwaga: po badaniu nie wolno prowadzić pojazdów mechanicznych!

Kolonoskopia i jej znaczenie diagnostyczne

Kolonoskopia jest badaniem pozwalającym na wykrycie zmian chorobowych w obrębie całego jelita grubego, poczynając od odbytnicy aż do kątnicy oraz ewentualnej oceny dystalnej (końcowej) części jelita cienkiego.

Badanie wykonywane jest w celach profilaktycznych i diagnostycznych (ocena zmian chorobowych ścian przewodu pokarmowego, pobieranie wycinków do badania histopatologicznego) lub leczniczych (ostrzykiwanie lub klipsowanie krwawiących naczyń krwionośnych, zakładanie samorozprężalnych protez w przypadku zwężenia np. odbytnicy, wycinanie zmian chorobowych śluzówki jelita grubego, w tym polipów i inne).

Kolonoskopia – przygotowanie się przez pacjenta do badania

  • W momencie otrzymania skierowania na badanie należy poinformować lekarza, który będzie wykonywał badanie o istniejących stanach chorobowych i przyjmowanych lekach (cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroby niedokrwienne mięśnia sercowego, rozrusznik serca, przebyte udary mózgu, padaczka, leki obniżające ciśnienie, insulina, leki nasercowe, leki obniżąjące krzepliwość krwi i inne)
  • W przypadku przyjmowania leków obniżających krzepliwość, takich jak np. kwas acetylosalicylowy, acenokumarol, warfaryna i inne powinny być odstawione na około 7 dni przed planowanym badaniem a w ich miejsce powinna być zapisana heparyna drobnocząsteczkowa.
  • Jeśli lekarz nie zaleci inaczej, chorzy z przewlekłymi chorobami, wymagający regularnego podawania leków, powinni zażyć poranną dawkę leku popijając niewielką ilością wody.
  • W przypadku ciąży należy bezwzględnie poinformować o tym lekarza przed badaniem.
  • W dniu badania pacjent musi być na czczo. Dopuszczalne jest picie wody, ale na godzinę przed badaniem należy zaprzestać przyjmowania doustnie płynów.
  • Przed badaniem pacjent podpisuje pisemną zgodę na zabieg.

Do bezwzględnych przeciwwskazań do wykonania kolonoskopii należą:

  • duży tętniak aorty
  • zawał mięśnia sercowego przebyty w okresie ostatnich 3 miesięcy
  • zator płucny
  • ciężkie choroby zapalne jelit (możliwość perforacji!)
  • podejrzenie perforacji jelita
  • II i III trymestr ciąży

4 dni przed planowanym badaniem nie należy jeść warzyw i owoców zawierających drobne pestki (także pieczywa zawierającego pełne ziarna zbóż). Mogą one utrudniać lub uniemożliwić wykonanie badania. Przez 2 doby przed badaniem należy zastosować dietę płynną (woda, soki, kisiel, herbata, galaretki owocowe. Uwaga: nie mleko i pokarmy zawierające mleko).

Przy wizycie kwalifikującej do badania kolonoskopowwego lekarz przepisuje receptę na środki przeczyszczające, które należy brać według podanych przez niego zasad. Leki te mogą wymagać rozpuszczenia w dużej ilości wody (3-4 litry) i powinny być stosowane w odpowiednim czasie przed badaniem. Bez względu na sposób oczyszczania jelita należy pamiętać, że odbywa się ono intensywnie i z tego powodu należy w tym czasie przebywać w miejscu gdzie jest wolna toaleta. Uwaga: osoby chore na cukrzycę powinny poinformować o tym lekarza wypisującego środki na oczyszczenie jelita!

W trakcie przyjmowania preparatów oczyszczających jelito może dojść do wystąpienia niespodziewanych powikłań wymagających konsultacji z lekarzem lub personelem ośrodka, w którym ma być wykonane badanie:
– brak wypróżnienia zaś brzuch jest wzdęty i bolesny
– wystąpiły objawy uczulenia na środek przeczyszczający (pokrzywka, swędzenie skóry, duszność)

Bezpośrednio przed badaniem w gabinecie endoskopowym należy wypróżnić się w toalecie (zazwyczaj zalega jeszcze treść płynna).

Dla oceny stopnia oczyszczenia jelita grubego lekarz stosuje t.zw. Skalę Boston. Osobno ocenia się oczyszczenie 3 części jelita grubego: prawą część okrężnicy, poprzecznicę i lewą część okrężnicy, przypisując odpowiednią punktację:
0 – Nieoczyszczony odcinek jelita, błona śluzowa niewidoczna, stała treść niedająca się spłukać
1 – Błona śluzowa odcinka jelita częściowo widoczna, obecna stała treść i/lub mętny płyn
2 – Błona śluzowa odcinka jelita dobrze widoczna, niewielkie fragmenty stolca i/lub mętnego płynu
3 – Cała błona śluzowa odcinka jelita dobrze widoczna, bez fragmentów stolca i/lub mętnego płynu

Ocena stopnia oczyszczenia jelita “3 – 3 – 3” oznacza, że całe jelito zostało oczyszczone bardzo dobrze

Kolonoskopia – przebieg badania

Badanie rozpoczyna się od oglądania okolicy odbytu (ocena zmian okołoodbytowych, takich jak np. żylaki odbytu, szczeliny odbytu, przetoki, kłykciny, stany zapalne i inne) oraz badania palcem przez odbyt (badanie “per rectum”). Lekarz nakłada na palec w rękawiczce żel ze środkiem znieczulającym i delikatnie wprowadza palec przez odbyt do bańki odbytnicy. Badaniem tym można ocenić zmiany w kanale odbytu oraz tuż za nim, ocenić u mężczyzn czy jest powiększona prostata, ocenić ewentualna obecność zmian nowotworowych w zasięgu badania palcem. Jednocześnie wprowadzony żel umożliwia następnie delikatne wprowadzenie kolonoskopu.

Kolonoskop wprowadza się do odbytnicy i jelita grubego wprowadzając jednocześnie powietrze, które rozszerza światło jelita. Kolonoskop jest stale smarowany żelem ze środkiem znieczulającym, co pozwala na bezbolesne wprowadzanie przez odbyt.

W miejscu zagięcia jelita w okolicy śledziony (zgięcie śledzionowe) i wątroby (zgięcie wątrobowe) jelito grube jest mniej lub bardziej pociągane, co powoduje dolegliwości bólowe, różnie odczuwane przez każdego pacjenta. Bardzo często badanie nie wymaga podania dożylnie silnych leków przeciwbólowych, ale ze względu na ewentualną konieczność ich podania każdy pacjent przed badaniem ma założony wenflon do żyły.

Dolegliwości bólowe wynikają z naciągnięcia krezki (tkanka tłuszczowa, w której przebiegają naczynia krwionośne, limfatyczne i nerwy dochodzące do jelita, pokryta unerwioną błoną tkankową – otrzewną) poprzez pociąganie jelita w trakcie badania oraz rozdęcia ściany jelita. Dolegliwości bólowe zależą od stopnia otyłości, istniejących zrostów po poprzednich zabiegach operacyjnych, anatomii osobniczej (t.zw. “krótka krezka”).

W trakcie badania oceniana jest śluzówka jelita pod kątem zmian chorobowych (choroby zapalne, polipy, nowotwory, uchyłki jelita grubego i inne). W przypadku występowania zmian patologicznych pobierane są wycinki ze zmienionego miejsca (zaburzenia struktury śluzówki, guzy, polipy itp.). Małe polipy mogą zostać usunięte w trakcie badania (z tego powodu u chorych przyjmujących leki obniżające krzepliwość krwi należy zmienić je na heparynę drobnocząsteczkową na 7 dni przed badaniem). Wszystkie wycinki biopsyjne są badane histopatologicznie (wynik badania dostępny jest w terminie ok 7-14 dni, w zależności od ośrodka).

Badanie kolonoskopowe trwa około 20-30 min, ale czas badania zależny jest od stopnia oczyszczenia jelita, anatomii jelita grubego, konieczności pobrania odpowiedniej ilości wycinków.

Po usunięciu kolonoskopu z jelita u osób z żylakami odbytu może być obecne podkrwawianie (z powodu tarcia kolonoskopu o ścianki odbytu), które zazwyczaj samoistnie i szybko ustępuje.

Ze względu na potrzebę rozdmuchania jelita w trakcie badania, po badaniu może dochodzić do niekontrolowanego oddawania gazów. Po badaniu nie można prowadzić pojazdów mechanicznych, zwłaszcza po podaniu leków przeciwbólowych.

ECPW, ERCP (endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna

Badanie to wykonuje się podobnie jak gastroskopię i podobne jest wykonanie w części przełykowej i żołądkowej. Badanie wykonuje się w gabinecie wyposażonym w aparat rentgenowski.

Endoskop wprowadza się do dwunastnicy, gdzie uwidacznia się ujście przewodu trzustkowego, zwane brodawką Vatera. Poprzez endoskop wprowadza się cienką rurkę do przewodu trzustkowego i następnie podaje się kontrast potrzebny do badania rentgenowskiego. Wykonane badanie rentgenowskie uwidacznia przewody trzustkowe i żółciowe. Zmiany patologiczne (np. zwężenie, guzy) widoczne są w obrazie rtg jako t.zw. ubytek cienia (czyli brak wypełnienia kontrastem).

W trakcie badania, za pomocą odpowiednich narzędzi wprowadzanych przez kanał roboczy endoskopu można naciąć zwieracze przewodu trzustkowego na brodwce Vatera, umożliwiając wyjście kamieni żółciowych. W przypadku raka brodawki Vatera pobierane są wycinki do badania histopatologicznego.

W guzach przewodów żółciowych możliwe jest wprowadzenie przez brodawkę Vatera cienkiego przewodu zakończonego szczoteczką w celu pobrania materiału cytologicznego (komórkowego) do badania histopatologicznego („biopsja szczoteczkowa“).

Jeśli drogi żółciowe są zwężone, możliwe jest założenie protezy samorozprężalnej w celu odblokowania odpływu żółci. Zabieg ten jest często stosowany w przypadku żółtaczki mechanicznej w przebiegu raka dróg żółciowych lub zmian guzowatych wnęki wątroby (węzły chłonne i guzy przerzutowe) w celu udrożnienia przewodów żółciowych.

Jeśli w drogach żółciowych zalega zakażona treść żółciowa to pobierany jest materiał do badania bakteriologicznego.

Badanie (ECPW, ERCP) wykonuje się zazwyczaj w znieczuleniu miejscowym, z podaniem dożylnym leków przeciwbólowych i uspokajających. Procedura jest wykonywana w warunkach szpitalnych lub gabinetach zabiegowych z możliwością obserwacji pacjenta po badaniu (hospitalizacja).

Rektoskopia

Badanie to wykonuje się za pomocą sztywnego wziernika (rektoskop). Zakres badania obejmuje odbytnicę do zagięcia esiczo-odbytniczego. Oczyszczanie odbytnicy do badania rektoskopowego odbywa się poprzez dietę bezresztkową prowadzoną 24 godziny przed badaniem oraz oczyszczenie odbytnicy wlewkami (enema, lewatywa).

Przed założeniem wziernika, podobnie jak przed kolonoskopią, lekarz bada odbyt i bańkę odbytnicy za pomocą palca. Następnie wkładany jest wziernik poprzez który podawane jest pod ciśnieniem powietrze. Ocenia się błonę śluzową odbytnicy w poszczególnych jej częściach. W przypadku stwierdzenia zmian patologicznych pobierane są wycinki do badania histopatologicznego za pomocą szczypczyków biopsyjnych.

Badanie jest stosowane w przypadku znanych patologii w odbytnicy; nie ma zastosowania jako badanie skriningowe ze względu na zbyt mały zakres oceny jelita grubego. Badanie zazwyczaj nie wymaga podawania dożylnych leków przeciwbólowych.

Źródlo: onkonet.pl

 

Znajdź nas na
Znajdź nas na
Znajdź nas na